چکیده:
آرامش در رفتار و گفتار حکیم سبزواری محصول ، اندیشه صلح گرایانه و مسالمت آمیز اوست. هدف مقاله نمایش تاثیرصلح و همزیستی در رفتار گوینده سخن است. این مساله از دوستی حکیم، با مولانا و حافظ نشات میگیرد. این مقام اخلاقی و عرفانی حاصل نشد، مگر مصایب گوناگون ، چون بیماری، قحطی ،جنگ های داخلی ،فتنه باب و جنگ های تفلیس و فاجعه کرمان، جنگ ده ساله با روسیه سرزمینهای شمال غرب ایران را از کشور جدا کرد. در این عصر اندیشه حکیم سبزواری بر دوره قاجاری سایه افکنده و خردگرایی بر افکار ستیزه جویانه حاکم میشود. درنگاه حکیم رایحه صلح و دوستی جایگزین جنگ و مخاصمه است.مساله مورد بحث این که چرا حکیمان، شاعران و عارفان از دیگران صلح دوست ترند. این مفهوم در اندیشه حکیم تحت تاثیر حکمت متعالیه ملاصدرا با شعر مولانا و حافظ مضاعف میشود.این نوشتار به شیوه کتابخانهای به بررسی علت قرابت مردم با عارفان میپردازد. این حرکت وقتی به سر انجام میرسد که حکیم سبزواری خرد گرایی را در اشتی با فلسفه به کار میگیردو با عمل به نکات اخلاقی و ادبی به نحوی عمل میکند. که مردمان آن دوره در جنگ سالار الدوله خانه اورا محل امن و بسط از دو طرف نزاع قرار می دهند.
خلاصه ماشینی:
حکیم سبزواری معتقد است که مولانا در مثنوی جمع میان شریعت و طریقت و حقیقت نموده است (همان: 299) برای مثال در این بیت {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (دفتر اول سطر اول) حکیم نی را که روح قدسی آدمی است نمونه ای جامع از کائنات فرض کرده و دور ماندن از اصل خویش راموجب دلتنگی میداند.
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} علامه محمدتقی جعفری که به مثنوی توجه ویژه دارد، میگوید :چرا ملاهادی مثنوی را تفسیر قرآن مینامد؟ زیرا 2200 آیهای که مولانا از آن بهره گرفته دو سوم کل آیات قرآن است درحالیکه تعداد روایات به کار رفته در کتاب مثنوی مطابق مضامین قرآنی به 500 مورد هم نمیرسد(جعفری، 1370: 56).
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (دیوان حافظ، غزل 127) حکیم تحت تاثیر ادبیات عرفانی با وازه های این رشته نه تنها بیگانه نبوده که در مرحله عمل از شاعرانی که به عرفان نظری صرف پرداخته اند پاسخی در خور دارد زیرا وی استاد عرفان عملی است در این زمینه میسراید: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (دیوان اسرار: 38، غزل شماره 79) از مجموعۀ غزلیات حکیم سبزواری تعدادی به سبک عراقی و استقبال از شعر حافظ سروده شده به همین میزان دو برابر آن غزلها موضوعاتی در حد یک مصرع و یا بیت متاثر از خواجه است و در بقیه، عبارات و کلمات چون صنم و یار و دوست، عشق و رخ مشترک بین شعرا و عرفا است.
حکیم در وصف حافظ می سراید: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} ملاهادی در بیان مفاهیم صلح و دوستی بسیار متاثر از دو شاعر نامدار ایرانی است.
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (اسرار دیوان: 38، غزل 79/5) نکته: شعر حافظ متاثر از مثنوی است.