چکیده:
فرقه زیدیه از جمله انشعابات و دسته بندی های درونی تشیع است که در آغازین سال های سده دوم هجری ظهورکرد.و بنابر زمینه ها و عوامل خاص سیاسی، اجتماعی راه خود را از ائمه اثنی عشر جدا ساخته و در طی زمان تبدیل به گروهی با عقاید کلامی، فقهی ویژه و متمایز از دیگر فرق تشیع شد. زمینه¬های نخستین جدایی تفکز زیدیان ازامامت مستمرشیعه اگر چه به ما قبل از قرن دوم می رسد، اما جدایی دینی و تاریخی این گروه را می توان در نیمه نخست قرن دوم هجری و بعد از قیام زید بن علی بن الحسین و عصر صادقین علیهم السلام علیه خاندان اموی داشت.
بررسی چگونگی، زمینه ها و عوامل سیاسی و فرهنگی انشعاب این گروه از پیکر تفکر امامیه و پاره ای از نتایج تاریخی آن، موضوع این نوشتار است که با استناد به منابع اصلی و کهن سامان یافته است.
خلاصه ماشینی:
محور جدایی سیاسی و فرهنگی زیدیه از امامیه درست است که این فرقه، با توجه به ظهور حرکت زید در عداد انشعابات شیعی در عصر اموی برشمرده شده، با این حال تردیدی نیست که شکل گیری و شکوفایی تاریخی و تمایز فرقه ای این گروه را باید در قیامهای سیاسی ـ نظامی علویان بعد از وی و با عمیق تر شدن رقابت ها و مخالفتهای متقابل آنان و نیز برخی از متکلمان زیدی با امامان شیعه در عصر عباسی جستجو کرد (برخی از شواهد حدیثی آن را بنگرید: کلینی، 1401: 1/ 356ـ368).
اساسا تصور عمومی شیعیان بعد از شهادت امام حسین(علیه السلام)و در زمان خلافت طولانی و پرخفقان هشام ابن عبدالملک که علاوه بر شیعه کشی از اهانت آشکار به اهل بیت نیز پرهیزی نداشت، تصوری سیاسی بود و همه جوانب امر امامت برای علاقهمندان و پیروان اهل بیت روشن نشده بود از این روی آنان عموما در پی فرد یا افرادی از اهل بیت بودند که بتواند عقدههای متراکم آنها را بگشاید و با توجه به موقعیت خاصی که پیش آمده بود، انتقام تاریخی آنها را بستاند و به سرخوردگیهای اجتماعی و سیاسی ناشی از حاکمیت ظالمان پایان دهند.
توضیح اینکه با مطالعه و بررسی گزارشهای مختلف در باب قیام زید میتوان دو نکته مهم از این قیام به دست داد وآن اینکه: اولا، نگاه زید بنعلی به امامت و امامان زمان خود بدان صورت که از معتقدات برخی از صحابه ائمه(علیه السلام) بوده، و اکنون نیز از باورهای اصلی تشیع اثنی عشری به حساب میآید، نبوده است.