چکیده:
ﻧﺎﺻﺮﺧﺴﺮو ﺷﺎﺧﺺﺗﺮﯾﻦ ﭼﻬﺮه ادﺑﯽ ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ ﻫﺠﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﺘﻮا و ﻣﻀﻤﻮن اﺷﻌﺎرش، از ﺟﺎﯾﮕﺎه و
اﻫﻤﯿّـﺖ وﯾـﮋهای ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳﺖ، ﻧﺎﺻﺮﺧﺴﺮو ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪای از اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﯿﺮوﻧﯽ و دروﻧﯽ و از ﻃﺮﯾﻖ اﺳـﺘﻔﺎده از رﻧﮓﻫـﺎ، ﺑـﻪ ﻧﻤﺎﯾﺎﻧـﺪن ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﮑﻼت ﻓﺮدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ، ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺎﻋﺮان دﯾﮕﺮ، رﻧﮓ در اﺷﻌﺎر وی ﮐـﺎرﺑﺮد ﮐﻤﺘـﺮی دارد. اﯾـﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﮥ روانﺷﻨﺎﺳﯽ رﻧﮓ ﻣﺎﮐﺲ ﻟﻮﺷﺮ، رواﻧﮑﺎو ﻣﻌـﺮوف اﻧﺠـﺎم ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ در روانﺷﻨﺎﺳـﯽ رﻧـﮓ، ﺑﻌـﺪ از آزﻣﻮن ﻣﻌﺮوف رورﺷﺎخ درزﻣﯿﻨﮥ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻧﺴﺎن، از ﻃﺮﯾﻖ ﻟﮑّﻪﻫﺎی رﻧﮕﯿﻦ ﺟـﻮﻫﺮ، ﻧﻈﺮﯾـﺎت ﺟﺪﯾـﺪی دارد. در اﯾـﻦ روش رﻧـﮓﻫـﺎ ﻫﺮﮐﺪام ﺑﻪﻧﻮﻋﯽ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﺣﺴﺎﺳﺎت و اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎی ﺧﺎص اﻓﺮاد اﺳﺖ. ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ و ﺗﺤﻠﯿﻞ اﺷﻌﺎر ﻧﺎﺻﺮﺧﺴﺮو، ﻣﻌﻠﻮم ﺷـﺪ ﮐـﻪ رﻧـﮓ ﺳـﯿﺎه ﮐﻪ ﺑﺮ ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدی از اوﺿﺎع دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ، ﭘﺮﮐﺎرﺑﺮدﺗﺮﯾﻦ رﻧﮓﻫﺎﺳﺖ. ﭘﺲازآن، رﻧﮓ ﺳﭙﯿﺪ، ﺳﺮخ، ﺳـﺒﺰ، زرد ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﯿـﺐ ﺑﯿﺸـﺘﺮﯾﻦ ﺑﺴﺎﻣﺪ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ. ﮐﺎرﺑﺮد رﻧﮓ آﺑﯽ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﺑﺴﺎﻣﺪ را در اﺷﻌﺎر ﻧﺎﺻﺮﺧﺴﺮو داراﺳـﺖ. وی 733 ﺑـﺎر از رﻧـﮓﻫـﺎ در دﯾﻮاﻧﺶ ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده اﺳﺖ. رﻧﮓﻫﺎ ﺑـﺎ ﻣﻌﺘﻘـﺪات ﻓـﺎﻃﻤﯽ و ﺑـﺎﻃﻨﯽ او ﮐـﻪ ﺗﺄوﯾـﻞ را ﻣـﯽﭘﺴـﻨﺪد، ﺗﻨﺎﺳﺐ وﯾﮋهای دارد. رﻧﮓ ﺳﯿﺎه ﺑﺮ ﻋﺒﺎﺳﯿﺎن و ﺳﭙﯿﺪ ﺑﺮ ﻓﺎﻃﻤﯿﺎن دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ.
خلاصه ماشینی:
بررسی برخی رویکردهای نقادانه به آثار ادبی، در نمایش میزان ارتباط روان شاعر یا نویسنده با اثر ادبی و تحلیل عقاید و افکار و حتی شخصیت شاعر و نویسنده به کمک اثرش، ضرورت این تحقیق را برای شناساندن روحیات و خلقیات واقعی شاعری چون ناصرخسرو به کمک روانشناسی رنگها نمایان میسازد.
پیشینۀ تحقیق کتاب یا مقالهای که به بررسی روانشناسی رنگ در اشعار ناصرخسرو پرداخته باشد، دیده نشد، اما اهمیت و نقش کاربردی روانشناسی رنگ در تحلیل خصیصههای روحی و شخصیتی شاعران و نویسندگان، رویکرد علمی جدیدی را در تحقیقات ادبی به وجود آورده است که از آنها میتوان به نگارش مقالات علمی- پژوهشی با این عناوین اشاره نمود: قاسمزاده، نیکوبخت (1382)، در پژوهش خود، از راه توجه به بسامد واژگان رنگها، به ویژگیهای اخلاقی - رفتاری شاعر پرداختهاند تا عمق جهانبینی او را بازشناسانند.
گزینش رنگ سیاه بهعنوان یک رنگ فرعی با بسامد 35% واژههای مربوط به رنگ، در دیوان اشعار ناصرخسرو در وضعیت انتخاب اول است.
این که ناصرخسرو افکار و اعمال خود را قبل از تحول مایۀ فساد و تباهی و ناشی از غفلت و گمراهی میداند و سیاهی روی و تیرگی ضمیر را از گذشتۀ خود به همراه دارد: <TD>گشت بر من روز و شب چندانکه گشت او</TD> <TD></TD> <TD>موی من مانند روز و روی من مانند شب</TD> (دیوان قصیدۀ 19، بیت 2) شاعر گاهی از واژههای روز و شب بهعنوان رنگ نامبرده است.
رنگ زرد و واژههای که در این معنا بهکاربرده شده، 9% میزان میانگین بسامد واژگان رنگها را به خود اختصاص داده است و 64 بار در دیوان اشعارش ذکرشده است و در وضعیت انتخاب چهارم قرار دارد.