چکیده:
توحید افعالی پس از توحید ذات و صفات، یکی از مهمترین و چالشیترین باورهای مسلمانان بوده که حتی
باعث شکل گیری برخی فرقهها و نحلهها در اسلام شده است. مقاله پیشرو با روشی توصیفی - تحلیلی، به بررسی
توحید افعالی و بیان مراتب آن در روایات امام صادق علیه السلام پرداخته است. از نظر ایشان، توحید افعالی به این معنا
است که جز خدای سبحان هیچ موثر مستقلی در عالم نیست و قیومیت هستی، آفرینش، مالکیت، ربوبیت،
رازقیت و ولایت که هریک بر دیگری مترتب بوده، تنها از آن خداست. ایشان دربرابر قائلان به ثنویت، روایات
استوار و نابی دارد که متکلمان امامیه با تمسکک به آنها تفکر اعتقادی شیعه را رقم زدهاند.
خلاصه ماشینی:
بنابراین حدیث شریف، همگی موجودات جز خداوند متعال، أعم از جوهر و عرض، احوال و افعال موجودات و دیگر حیثیات، مخلوق خداوند متعال بوده و چیزی خارج از قلمرو خالقیت او نیست؛ چراکه حضرت با بیانی کلی، همه موجودات جز خدا را مخلوق خوانده و با بیان کلی دیگری، خداوند را تنها خالق آنها دانسته و از دو نظر این مطلب را تأکید کرده است.
حضرت در این روایت نیز با دو واژه «الأحد» و «المتفرد» بر انحصار خالقیت خداوند متعال تأکید کرده و از سوی دیگر، آفرینش همه اشیا را به همین خالق یکتا نسبت داده است.
در همین راستا، مرحوم صدوق به اسناد هشامبن حکم از امام صادقs نقل میکند که از امام پرسیدم: چه دلیلی بر واحد بودن خدا وجود دارد؟ حضرت فرمود: پیوستگی تدبیر و تمامیت صنع الهی دال بر وحدت اوست؛ چنانکه خداوند متعال میفرماید: «لو کان فیهما آلهه إلا الله لفسدتا» (صدوق، 1398، ص250).
توحید مالکی مراد از توحید مالکی این است که خداوند متعال مالک حقیقی همه هستی است و موجودات مملوک او هستند؛ بهگونهایکه اگر ملکیتی هم در میان مخلوقات وجود دارد، در طول ملکیت خداوند و به اذن و مشیت اوست (طباطبایی، 1417، ج1، ص94)؛ چراکه در بسیاری از آیات قرآن، خداوند خود را مالک یگانه عالم و ملک دانسته و میفرماید: «ذلکم الله ربکم له الملک (زمر: 6)؛ این است خدا، پروردگار شما، فرمانروایی از آن اوست».