چکیده:
مقاله حاضر برگرفته از پیمایشی میدانی در زمینه طرد اجتماعی جوانان در ایران است که با هدف برررسی ادبیات نظری و نیز سنجش تجربی میزان و ابعاد طرد اجتماعی و شرایط و عوامل زمینه ساز آن در جمعیت جوان شهری تهران و حاشیه با نمونه ای به حجم 1200 نفر به اجرا درآمده است . رهیافت و مفهوم نوین طرد اجتماعی، چارچوب پژوهشی در عرصه تحقیقات نابرابری ، فقر و محرومیت های اجتماعی مزمن به روی محققین مسائل اجتماعی گشوده است که بر مبنای آن وجوه پیدا و پنهان مسئله طرد در گروههای در معرض خطر من جمله جوانان، در گستره ای وسیعتر بطور سیستماتیک و دقیقتر قابل سنجش خواهد بود. در چشم انداز طرد اجتماعی، افراد گروهها و مناطق مطرود، برحسب شرایط، حوادث و خصائصی معین (متفاوت) بصورت انباشتی و مزمن از جریان اصلی توزیع منابع و فرصتهای اجتماعی جدا و در حاشیه قرار می گیرند، بطوریکه خلاصی از این وضعیت (تله طرد) امری فرافردی و نیازمند اقدامات اصلاحی و مداخلات ادغامی در سطح اجتماعی و سیستمی خواهد بود. یافته ها و نتایج حاصل از بررسی ، که در دوبخش توصیفی و تحلیلی در مقاله ارائه گردیده اند، نشان می دهد حدود نیمی از نوجوانان و جوانان مورد مطالعه ، اعم از دختر و پسر، در گستره وسیعی از جوانی (29-15 سال) و انتقالهای اساسی مربوط به آن ، در تهران و شهرهای حاشیه، در خطر طرد اجتماعی" بالاتر از حد متوسط" قرار داشته و در حال حاضر در وضعیت محدودیتهای چندگانه و مزمن عینی و ذهنی، بسر میبرند. گستره شاخص طرد ذهنی بیش از طرد عینی بوده و بغیر از سن ،تابع سایر عوامل خطرزا (جنسیت و محل اقامت پاسخگویان) نیست.در مقابل، طرد عینی علیرغم رابطه معنی دار با متغیرهای سن و محل اقامت، در غالب ابعاد جنبه فراجنس داشته است.
خلاصه ماشینی:
بنابراین در این بررسی نیز در تلاش برای عملیاتی کردنFootNote No="65" Text="Operationalization"/ و کاربرد مفهوم طرد اجتماعی برای جمعیت جوان، بنابر سنت نظری موجود و بر مبنای تعاریف و شاخصهای عام جهانی و منطقهای، از میان گسترهای از ابعاد وقوع طرد اجتماعی و نیز شرایط و عوامل زمینه ساز آن، یک مدل مفهومی طرد اجتماعی مبتنی بر جنبههای اصلی شمول اجتماعی و انتقالهای اساسی زندگیFootNote No="66" Text="Life Transitions"/ ( مناسب برای سیاستگذاریFootNote No="67" Text="policy Making"/ رفع طرد جوانان)، جهت سنجش و اندازهگیری میزان طرد و شمول اجتماعی جوانان در ایران، طراحی گردیده است که در محورهای زیر نیز عملیاتی گردیده است: - ابعاد و مولفه های طرد عینی شامل: - طرد از آموزش: شاخص ترکیبی شامل متغیرهای وضعیت تحصیلی، وجود مشکل تحصیلی ، نوع مشکلات تحصیلی، راه حل مشکلات تحصیلی (مادی و غیر مادی) ، وجود و نوع مشکلات ادامه تحصیل - طرد از اشتغال و بازار کار : وضعیتی مرکب از متغیرهای سن فرد(حداقل24) ، تحصیل (حداقل مدرک لیسانس) و وضعیت اشتغال ( فقدا ن شغل دائم و تمام وقت) - طرد از مسکن مناسب : شامل متغیرهای وضعیت مالکیت فضا و متراژ و امکانات موجود در واحد مسکونی - طرد از محله مسکونی مناسب (طرد فضایی) : وضعیتی مرکب از متغیرهای امکانات و مشکلات موجود در منطقه و محله مسکونی - طرد از ازدواج : شامل متغیرهای دلیل اصلی عدم ازدواج، میانگین سن مناسب ازدواج، ترجیحات در ازدواج، احتمال ازدواج در آینده، منبع تامین هزینه ازدواج، امید به ازدواج مناسب - طرد از اوقات فراغت: ترکیبی از متغیرهای انواع فعالیت فراغتی و میزان بهره مندی و رضایت از نحوه گذران اوقات فراغت - طرد از سلامت و بهداشت : شاخص ترکیبی شامل متغیرهای نحوه دریافت و کیفیت ارائه خدمات از سوی مراکز بهداشتی- درمانی و مشکلات بهداشتی – درمانی خانواده ها و پاسخگویان - طرد از مشارکت اجتماعی رسمی: ترکیبی از متغیرهای میزان اعتماد به نهادها، میزان ارتباط با مراکز و نهادها، شرکت در فعالیتهای جمعی، مشارکت در فعالیتهای محل تحصیل - طرد از مشارکت اجتماعی غیررسمی: ترکیبی از متغیرهای میزان ارتباط فعلی فرد با گروه ها و مراکز مختلف غیر رسمی - بعد محرومیت مادی : ترکیبی از متغیرهای وابستگی درآمدی، عدم کفاف درآمد برای هزینه، بدهی معوقه، سرانه درآمدخانوار - بعد محرومیت از حقوق اجتماعی اساسی : ترکیبی از متغیرهای محرومیت از دسترسی به آموزش، امکانات درمانی – بهداشتی، مسکن مناسب، محله مسکونی مناسب، ازدواج و تشکیل خانواده - بعد محرومیت از ادغام اجتماعی – فرهنگی: ترکیبی از متغیرهای عدم مشارکت اجتماعی رسمی و غیررسمی و عدم کیفیت اوقات فراغت - شاخص کلی طرد عینی : ترکیبی از متغیرهای مربوط به ابعاد سه گانه محرومیت مادی ، محرومیت از حقوق اجتماعی اساسی و محرومیت از ادغام اجتماعی فرهنگی - ابعاد طرد ذهنی شامل : فاصله تصورات و انتظارات با واقعیات ، احساس مطرود بودن در زندگی روزمره، ارزیابی میزان رضایت جوانان از شرایط زندگی فردی/ اجتماعی خود.