چکیده:
ابن قبه رازی از متکلمان امامیه در اوایل سده چهارم هجری است که جزء جریان معتزلیان شیعه شده به شمار میرود. میراث علمی و آراء برجای مانده از وی همگی در بحث امامت است که نشانههای زیادی از گرایش وی به اعتزال میتوان در آنها یافت. از این رو این پرسش مطرح میشود که آیا ابن قبه در گرایش به کلام امامیه تمام منظومه فکری امامیه را پذیرفته یا اینکه تنها در بحث امامت، شیعه شده است؟ این مقاله با بررسی مقایسهای میان نظرات ابن قبه و معتزلیان از نظر روشی و محتوایی تلاش میکند، با هدف روشنشدن فضای تاریخ کلام امامیه در بحث تاثیرپذیری از معتزله، بر پایه شواهد موجود نشان دهد که ابن قبه گویا تنها در بحث امامت، آن هم صرفا امامت خاصه و نه عامه، نظریه امامیه را پذیرفته و در دیگر انگارههای اعتقادی همچنان بر بنیادهای معرفتی اهل اعتزال است.
خلاصه ماشینی:
از این رو این پرسش مطرح می شودکه آیا ابن قبه در گرایش به کلام امامیه تمام منظومه فکری امامیه را پذیرفته یا این که تنها در بحث امامت ، شیعه شده است ؟ این مقاله با بررسی مقایسـه ای میـان نظـرات ابن قبه و معتزلیان از نظر روشی و محتوایی تلاش میکند، با هدف روشن شدن فضای تاریخ کـلام امامیـه در بحـث تأثیرپذیری از معتزله ، بر پایه شواهد موجود نشان دهد که ابن قبه گویا تنها در بحـث امامـت ، آن هـم صـرفا امامـت خاصه و نه عامه ، نظریه امامیه را پذیرفته و در دیگر انگارههای اعتقادی هم چنـان بـر بنیادهـای معرفتـی اهـل اعتـزال است .
در واقع باید گفت سخن از این موضوع سخن از صحنه های واقعیت تاریخی تفکر شیعه در سده سوم و اوایل قرن چهارم هجری است که میتواند در باز شدن چهره فکری امامیه و تـاریخ کـلام تشـیع در فاصـله میان دو مدرسه کلام امامیه در کوفه و بغداد مورد توجه قرار گیرد.
(٤٤٦ از این رو این مقاله تلاش میکند با هدف روشن شدن قسمتی از تاریخ کلام امامیه و چند و چون تأثیر کلام معتزلی بر کلام امامیه بحث را پیگیری کند و بر آن است تا نشان دهد ابن قبه در حـوزه روششناسـی کلامی و هم چنین در حوزه امامت عامه همسوییهای قابل توجهی با معتزلیان دارد.
توجه به این نکته از این روست که وقتی پذیرفته شد کـه امامـت ، لطـف اسـت و لطف نیز بر خداوند متعال واجب است ؛ بدیهی به نظر میرسد که امامـت واجـب باشـد (سـید مرتضـی، الذخیره فی علم الکلام، ٤١٤؛ سید مرتضی، رسائل الشریف المرتضـی، ١/ ٨٨؛ شـیخ طوسـی، الاقتصـاد فیما یتعلق بالاعتقاد، ١٣٠- ١٣٩؛ حمصی رازی، ٢/ ٢٣٩).