چکیده:
حجیت و دلالت فعل معصوم از موضوعات مهم و پرکاربرد در فقه است. اما در اصول
فقه امامیه آن گونه که باید نتوانسته. جایگاه شایستة اهمیتش را بیاید. «وحید بهبهانی»؛
احیاگر اصول فقه پس از اخباریان, از اصولیانی است که به این موضوع پرداخته است.
مسائل این موضوع. طبق آنچه او در عبارات بسیار مختصر خود در فایده سی و دوم از
«فوائد حائریة» آورده. عبارت از پنج مساله است: ۱. حجیت فعل معصوم؛ ۲. حکم مستفاد
از فعل معصوم؛ ۳. قرائن فعل بیانی؛ ۴. آثار فعل بیانی و ۵. صور مختلف شک در وجوب
و استحباب و شک در دخول فعل و خروج آن.
این مقاله می کوشد مبانی وی را در حجیت و دلالت فعل معصوم را نقد و بررسی
نماید. در این بررسی» زمینههای تکاملی که در ادبیات «شیخ انصاری» ایجاد شده است از
مبانی وحید. نمایان خواهد شد.
وحید بهبهانی در این فایده. علاوه بر این پنج مساله اصولی دربارة فعل معصوم. از
اعتبار تقریر معصوم و اعتبار حکمی که مکلف در خواب از معصوم دیده نیز بحسث کرده
است که به دلیل خروج آنها از موضوع فعل معصوم. در این نوشتار نیامده است.
خلاصه ماشینی:
اول اينکه وحيد در مسأله چهارمي که در اين مقاله بيـان مـيشـود، دو فعـل را از مـوارد مشکوک در بيانيت ميشمارد؛ يکي فعلي که قبل از انجام فعل معصوم نيـز بـوده و معصـوم الآن فقط آن را ادامه داده است ؛ مانند پوشش در نماز و ديگري مقدمۀ خارجي جزء واجب در جايي که جزئيت آن جزء معلوم باشد؛ مانند سرازيرشدن براي سـجده و بلندشـدن بـراي رکعت .
مطلب سوم : مراد وحيـد بهبهـاني از تأمـل در پاسـخ اول چيسـت ؟ آيـا معنـاي اتبـاع را چيزي غير از آنچه در پاسخ اول گفته شده ميداند؟ نويسنده به دليل صحت معناي اتبـاع در اين پاسخ ترجيح ميدهد وجه تأمل وحيد در آن را به نکتۀ ديگـري بازگردانـد و آن اينکـه اگر ادلۀ وجوب اتباع را مطلق بدانيم افعـالي از معصـوم را کـه احـراز کنـيم واجـب نيسـت ، حکم به اباحۀ آنها ميکنيم و معنـاي وجـوب اتبـاع در آنهـا بـه معنـاي وجـوب انجـام آنهـا نخواهد بود، ولي افعالي که شک کنيم معصوم آنها را بر اساس وجوب انجام داده يا اباحـه ، دليلي بر خروجش از اطلاق ادلۀ وجوب اتباع نداريم .
131 مطلب سوم : مراد از حسن اقتداء چيست ؟ اگـر مـراد از آن اسـتحباب اتبـاع باشـد پاسـخ نخست ديدگاه اول ، آن را مخدوش ميکند؛ زيرا معلوم نيسـت مسـتحب دانسـتن فعـل و يـا انجام فعل به قصد استحباب اتباع باشد؛ چراکه شايد معصوم آن فعل را بـر وجـه وجـوب يـا اباحه به معناي اخص و يا حتي بنا بر برخي مباني در باب عصـمت ، بـر وجـه کراهـت انجـام داده باشد.