چکیده:
این مقاله شرحی است بر کلام امیرمومنان علی علیه السلام پیرامون نشانههای مومنان واقعی. امام علیه السلام یکی دیگر از نشانههای مومنان راستین را پیراستگی آنان از ریا و خجالت نکوهیده میداند. ریا در تکالیف تعبدی هم موجب بطلان عمل میشود و هم به عنوان گناهی کبیره است. در تکالیف توصلی که قصد قربت در آنها شرط نیست، و نیز در مباحات هم که تکلیفی بر انجام آن برای انسان نیست، و یا موجب میشود که ثوابی به فرد ندهند. هرچند قصد قربت موجب ترتب ثواب بر رفتار آدمی است، ازاینرو، خداوند اعمالی که برای او نیست و به غیر او تعلق میگیرد، نمیپذیرد.
شرم و حیا نیز از دیگر صفات مومنان است. حیا دو گونه است: حیای عقل و حیای حماقت و نادانی. شرم و حیای بیمنطق و دلیل، عقلپسند است و خدا از آن خشنود نیست، اما حیای عقل، در برابر انجام کار زشت و ناپسند است که در رفتار خویش حجلتزده میشود.
خلاصه ماشینی:
آیا ازدستدادن این ثروت و سرمایة بزرگ ابلهانه نیست؟ <H2>اثر وضعی و روانی ریا</H2> قصد ریا و خودنمایی اثر وضعی و طبیعی دارد و اگر انسان در اعمال توصلی، ریا و خودنمایی داشته باشد، گناه نکرده است و عقوبتی متوجه او نیست؛ اما اثر وضعی آن ایجاد نفاق و دورویی در انسان است، ریا باعث میشود انسان دو شخصیت از خود نشان دهد و شخصیت باطنی او با شخصیت ظاهریاش متفاوت باشد.
اما اگر عمل توصلی باشد؛ مثلا عمل غیرعبادی را برای مردم و جلب نظر آنها و بهدستآوردن مقام و موقعیت اجتماعی انجام دهیم، این کار فقط ارزش مادی دارد و نزد خداوند ارزشمند نیست و پاداش و ثواب ندارد.
همچنین در روایات سفارش شده است که انسان فقط از مردم خجالت نکشد، بلکه وقتی خواست در خلوت کار زشتی انجام دهد، از دو ملکی که ناظر و مأمور ثبت اعمال اویند نیز شرم و حیا داشته باشد و بکوشد در خلوت گناه نکند تا نزد فرشتگان مقرب خدا شرمگین نشود.
آیا برای کسی که باور دارد خداوند از ظاهر و باطن او، و آنچه در دل او میگذرد آگاه است، و خیانت چشم و نگاههای حرام، که از مردم پنهان است، از خداوند پنهان نمیماند و میداند بندة خداست و باید مطیع محض دستورهای خدا باشد، سزاوار است از خداوند شرم و حیا نداشته باشد و در محضر خدا گناه کند؟ آیا شایسته است که عملا خداوند را از مخلوقاتش فروتر بداند، و از ارتکاب کار زشت در برابر همنوع خود شرم داشته، اما از خداوند و خالق هستی شرم نداشته باشد؟ آنکه حضور خداوند را در همة زوایای زندگیاش باور دارد، حتی در خلوت و نهان مواظب است گناهی از او سرنزند؛ یعنی حیا از خداوند او را از ارتکاب گناه بازمیدارد.