خلاصه ماشینی:
"یغما شمارهء مسلسل 181 شمارهء پنجم مرداد ماه 1342 سال شانزدهم عبد الحی حبیبی-کابل یک کتاب گمشده قدیم نثر فارسی پیدا شد ترجمهء فارسی السواد الاعظم و رفع اشتباهات وارده دربارهء این کتاب کتاب السواد الاعظم از قدیمترین تألیفات ائمهء مذهب حنفی است،که آنرا یکی از پیشروان و علمای این مذهب،ابو القاسم اسحق بن محمد بن اسماعیل،مشهور به حکیم سمرقندی در حدود 290 ه بزبان عربی در شرح شست و دو مسئله کلامی1، بامر اسماعیل بن احمد سامانی(279-295 ه)در بخارا نوشت.
3 این کتاب داستانی شگفت دارد بدین معنی که:اولا بزبان تازی بامر اسماعیل سامانی نوشته شد،و بعد از تقریبا هشتاد سال،آنرا بامر امیر خراسان نوح بن منصور بفارسی ترجمه کردهند،ولی نام مترجم آن معلوم نیست،و چون عصر امارت نوح ثانی از 366 تا 387 ه دوام داشت،بنابران ترجمهء فارسی السواد الاعظم را در حدود 370 ه تخمین میکنیم.
اما با پیدا شدن متن اصلی ترجمهء السواد الاعظم که اینک نسخهء خطی آن پیش منست،اکثر آن مطالب و نتایج مأخوذه از بین میرود،و طوریکه از مقدمهء کتاب فارسی ظاهر است،نام اصلی کتاب عربی السواد الاعظم بود،و مترجم فارسی آن هم خود حکیم سمرقندی نیست،بلکه شخصی نامعلوم آنرا در حدود هشتاد سال بعد از تألیف اصل کتاب،در عصر نوح دوم سامانی بفارسی درآورده است.
اما حاجی خلیفه از یک اثر حکیم سمرقندی بزبان فارسی بنام(عقیدة الامام ابی القاسم بن اسحق الحکیم السمرقندی)ذکری دارد2و عبارات آغاز کتابرا نقل کند: (اوله الحمد لله الکبیر المتعال الخ) بنابران باید گفت که این کتابرا دیده بود،و چون نسخهء موجودهء ما نحن فیها بدینطور آغاز نمیشود،و نام کتاب در اول و آخر بصراحت نوشته شده،بنابران کتاب عقیده را همین سواد الاعظم گفته نمیتوانیم، زیرا چنانکه گذشت حاجی خلیفه این کتابرا علیحده نام برده است."