چکیده:
منطقه خاورمیانه طی یک قرن گذشته همواره با انواع بحرانها و نزاعهای فراگیر مواجه بوده است. در خارومیانه جدید یعنی در سالهای بعد از 2011 در نتیجه خلاءهای به وجود آمده، گروههای سلفی جهادی در منطقه رشد پیدا کردند و مخوفترین آنها در قالب خلافت خودخوانده داعش پدیدار شد. در وضعیت پس از ظهور داعش، روندی از تقابلها در خارومیانه شکل گرفت و آینده منطقه به عنوان مسئلهای مهم مطرح شد. در همین راستا، در پژوهش حاضر این پرسش مطرح شد که «ظهور گروههای جهادی، به طور ویژه داعش، چه چالشهای را برای همگرایی در خاورمیانه ایجاد کرده است؟» بر اساس یافتههای پژوهش، در خاورمیانه بعد از ظهور و قدرتگیری گروههای سلفی جهادی، گسترهای وسیع از تقابلهای منطقهای و فرامنطقهای شکل گرفته که روند همگرایی را با موانعی بزرگ مواجه کرده است. بر اساس چارچوب نظری پژوهش، یافتههای بدست آمده نشان میدهند که برای همگرایی در خارومیانه چهار پیششرط، شامل خواست دولتها و ملتها، منافع مشترک اقتصادی، خوانش مشترک از منافع و تهدیدات و تجانس و اشتراکات فرهنگی حیاتی به نظر میرسند، اما معادلات منطقه پس از ظهور گروههای سلفی جهادی نشان میدهد که هیچ یک از این شروط برای ایجاد همگرایی در منطقه وجود ندارد. در حقیقت وضعیت خاورمیانه پس از ظهور و حضور چشمگیر گروههای سلفی جهادی، بهویژه داعش را، میتوان مجموعهای از نزاعها و تقابلهای پیچیده ارزیابی کرد.
خلاصه ماشینی:
در همین راستا، در پژوهش حاضر این پرسش مطرح شد که «ظهور گروههای جهادی، به طور ویژه داعش، چه چالشهای را برای همگرایی در خاورمیانه ایجاد کرده است؟» بر اساس یافتههای پژوهش، در خاورمیانه بعد از ظهور و قدرتگیری گروههای سلفی جهادی، گسترهای وسیع از تقابلهای منطقهای و فرامنطقهای شکل گرفته که روند همگرایی را با موانعی بزرگ مواجه کرده است.
با این وجود، روند معادلات میدانی در منطقه بهگونهای پیش رفت که داعش در تثبیت و حفظ خلافت خود ناکام ماند؛ اما آنچه در این میان اهمیت پیدا میکند، تأثیراتی است که خلافت چهار ساله داعش و قدرتگیری نیروهای جهادی در منطقه، برای آینده همگرایی، ثبات و امنیت خاورمیانه ایجاد کردهاند.
با توجه به تمامی این تفاسیر، پرسش اصلی که در نوشتار حاضر مطرح میشود این است که «ظهور گروههای جهادی، بهویژه داعش، چه چالشهای را برای همگرایی در خاورمیانه آینده ایجاد کرده است؟» در پرداختن به این پرسش کلیدی، در کلیت نوشتار با بهرهگیری از نظریات همگرایی در تئوریهای روابط بینالملل، تلاش شده تا در سه سطح دولتهای ملی، منطقه و محیط بینالملل، چشماندازی همگرایی و وضعیت امنیتی خاورمیانه در سالهای آتی ارائه شود.
در وضعیت جدید خاورمیانه که در نتیجه ظهور گروههای جهادی به ویژه خلافت اسلامی داعش، گسترهای از بیثباتی بر کشورهای عراق و سوریه حاکم شد، کشور ترکیه روندی جدید از سیاستورزی را در پیش گرفت که در معادلات منطقه خاورمیانه بسیار اثرگذار بود و در آینده نیز میتواند تاثیرات عمیقتری داشته باشد.