چکیده:
همواره استفاده از اصول کالبدی یکی از عوامل تاثیرگذار در طراحی ابنیة تاریخی با عملکردهای مختلف معرفی شده است. با توجه به سابقة چشمگیر ساخت خانه، شناخت ویژگیهای کالبدی، از جمله عوامل شکلی موثر در حفظ و نگهداری این عملکرد، حایز اهمیت خواهد بود. در این پژوهش باور بنیادین آن است که فضاهای اصلی خانهها بر اساس جهتهای جغرافیایی و همچنین جهت کشیدگی حیاط، مکانیابی، و طراحی شدهاند. با رجوع به سخنان نظریهپردازان در این مورد، آشکار میشود که آنها از منظرهای متفاوتی، از جمله تاریخنگاری، جنبههای معنوی و فلسفی، سلامتی، و اجتماعی به این مفاهیم نگریستهاند. در این پژوهش برای نخستین بار به گونهشناسی کالبدی تهرنگ فضاهای اصلی خانههای چندطرفساخت در شهر اصفهان پرداخته شده است. ابزارهای مورد استفاده شامل جمعآوری اطلاعات به روش مطالعة اسنادی، کتابخانهای، میدانی، و بهرهگیری از مصاحبههای ساختاریافته با صاحبنظران و استادکاران است. جستار پیش روی به منظور بررسی ویژگیهای کالبدی خانهها در قالب تهرنگ انجام گرفته است و از این رهگذر چگونگی چیدمان فضاهای خانههای گذشته تحلیل میشود. بدین منظور، ابتدا اطلاعات مربوط به نمونههای نخستین از طریق «مشاهده و برداشت میدانی»، «مصاحبه با استادکاران و مرمتگران ابنیه و سکنة قدیمی خانهها»، و «مطالعات کتابخانهای» جمعآوری شده است. سپس با دستهبندی و گونهشناسی شکلی فضاهای طراحیشده در خانههای تاریخی شهر اصفهان به تحلیل ویژگیهای مشترک و متفاوت تکرارشونده در آنها پرداخته شده است. بررسیها حاکی از آن است که جهت قرارگیری محور طولی حیاط بر نحوة چیدمان و سازماندهی فضاها نقش موثر داشته و ویژگیهای اقلیمی همچون تابش نور و ابعاد حیاط (طول و عرض) در اولویت دوم مد نظر قرار میگرفته است، به گونهای که کشیدگی حیاط در جهت شمالیـ جنوبی و یا شرقیـ غربی در چیدمان فضاها نقش موثری داشته است.