چکیده:
در دنیای جدید، با پیشرفت علم و صنعت، انسانها به درجهای مطلوب از آسایش دست پیداکردهاند. هزینه به دست آوردن این آسایش اما از دست دادن آرامش در محیط زندگی بوده است. دنیا در غوغای فنّاوری و تغییرات سریع حاصل از آن، امنیت پیشین خود را از دست میدهد و متعاقباً قانونگذاران به دنبال آناند تا قوانینی تصویب کنند که منافع عمومی را در برابر این خطرات تأمین نماید. اصل احتیاط، زاده همین نیاز بوده و تقریباً پنج دهه است که در قوانین بهعنوان اصلی مستقل بهکاربرده میشود. هرچند در قوانین ما مبانیای از قبیل قاعده لا ضرر و قاعده عقلی- شرعی احتیاط وجود دارد که قادرند تا حدود زیادی خلأ حاصل از نبود اصل احتیاط را پر کنند، اما قانونی شدن اصل احتیاط، میتواند ازنظر روانی موجی مثبت ایجاد کرده و با جایگزینی مسئولیت پیشگیرانه بهجای مسئولیت جبرانگرایانه دست قانونگذار را در تصویب قوانین حمایتی از محیطزیست باز بگذارد. در این مقاله کوشیدهایم تا با تطبیق اصل فقهی و غربی احتیاط، نقاط شباهت و تفاوت آنها را بازیافته و جعل اصل احتیاط بر مبانی فقهی- حقوق کشورمان را امکانسنجی کنیم. به نظر میرسد، حال که بسیاری از مقررات مصوب در ایران در منطقة الفراغ شرع قرار دارند، بهتر است، در راستای حمایت از محیطزیست و نوع بشر، اصل احتیاط را بهعنوان اصلی عقلی، در سایه قواعد احتیاط و لاضرر، پذیرفته و به آن جامه قانون بپوشانیم.
خلاصه ماشینی:
هرچند در قوانین ما مبانیای از قبیل قاعده لا ضرر و قاعده عقلی- شرعی احتیاط وجود دارد که قادرند تا حدود زیادی خلأ حاصل از نبود اصل احتیاط را پر کنند، اما قانونی شدن اصل احتیاط ، میتواند ازنظر روانی موجی مثبت ایجاد کرده و با جایگزینی مسئولیت پیشگیرانه به جای مسئولیت جبران گرایانه دست قانون گذار را در تصویب قوانین حمایتی از محیط زیست باز بگذارد.
پس چگونه دولت ها می توانند بر اساس احتمالات ، آزادی خطر کردن افراد را محدود نمایند؟ آیا ایجاد چنین محدودیت هایی، سد راه ابتکار انسان نخواهد شد؟ در ادامه به بررسی پاسخ این پرسش ها خواهیم پرداخت ، اما پیش از آن باید بدانیم ؛ آیا از اصل شرعی احتیاط نیز می توان در برابر مخاطرات احتمالی زیستی راهکارهای سه گانه فوق را استنباط کرد؟ آیا می توان این راهکارها را از قاعده احتیاط با مبنای عقلی آن برداشت کرد و اگر چنین امری ممکن باشد آیا می توان حکم وضعی از آن انتزاع نمود؟ در صورت عدم امکان آیا قواعد فقهی دیگر همچون لا ضرر می تواند راهگشا باشد؟ ٣- ٢ اصل شرعی احتیاط اصل احتیاط یکی از اصول عملی محسوب می شود که در موردشک در مکلف به ، مورداستفاده قرار می گیرد.
ما در راستای پیدا کردن مبنایی برای اعمال اصل احتیاط در حقوق ایران ، اصل شرعی احتیاط را واکاوی کردیم ؛ اما به نظر می رسد این اصل با آنچه در غرب مبنای قوانین زیست محیطی است متفاوت باشد.
می توان نتیجه گرفت لا ضرر و قاعده احتیاط با توجه به مبنای عقلی خود می توانند مبنایی برای قانون گذاری در زمینه های زیست محیطی و یا هر زمینه ی دیگر که خطر احتمالی وجود دارد باشد.