چکیده:
یکی از مسائل نوپدید در تحقیقات تفسیری و حدیثی معاصر، بازخوانی اخلاق اسلامی از جنبۀ «جنسیت» و استناد «اخلاق جنسیتی» به منابع وحیانی اسلام است. مسئلۀ اصلی این نوشتار، در گام نخست، اثبات اصل گزارههای اخلاقی خطاب به یکی از دو جنس انسانی در آیات و روایات و در گام دوم، یافتن مبانی و مبادی استنباط اخلاق جنسیتی از معارف وحیانی اسلام و ابطال اشکال نسبیت اخلاقی دربارۀ آن است. براساس یافتههای این تحقیق، وجود گزارههای اخلاق جنسیتی در آیات و روایات انکارناپذیر است و تناظر دو مبنای قرآنی «زوجیت» و «تطابق نظام تشریع و نظام تکوین»، بستر نفسالامریِ صدور این گزارهها را از جانب شارع مقدس نمایان میسازد. در نهایت، بعد از پاسخدادن به اشکال نسبیشدن احکام اخلاقی در صورت پذیرش «اخلاق جنسیتی» در اسلام، این نتیجه حاصل شد که ادعای اطلاق کامل گزارههای اخلاقی به دو جنس انسانی در شریعت اسلامی، قابلاستناد به منابع دینی نیست. بدین ترتیب، در استنباط گزارههای اخلاقی اسلام در نظام خانواده، توجه به بُعد جنسیتی زن و مرد، امری ضروری است و در بعضی موارد موجب تفاوت یا تعارض احکام اخلاقی زنانه و مردانه میشود. روش این پژوهش، ترکیبی از رویکردهای دروندینی و بروندینی است.
خلاصه ماشینی:
صرفنظر از ماهیت و ابعاد این مسئله در تمدن غرب، پرسشهای اصلی پژوهش حاضر را میتوان بدینگونه مطرح کرد: آیا ملکات اخلاقی انسان ازنظر دین اسلام جنسیتپذیر است؟ آیا میتوان گفت در گزارههای اخلاقی اسلام، فضایل و رذایل مردانه و زنانه وجود دارد؟ برای مثال، آیا احتمال دارد صفتی اخلاقی برای مردان ارزش اخلاقی و برای زنان، ضدارزش اخلاقی شمرده شده باشد؟ با فرض اثبات این نوع گزارهها در معارف اسلامی، مبانی و اصول صدور آنها در نظام اندیشۀ اسلامی چیست؟ با توجه به جوهر انسانی مشترک در زن و مرد و قابلیت مشترک آنان در نیل به کمالات اخلاقی (ازنظر اسلام)، چگونه ممکن است هویت جنسیتی زن و مرد مخاطب شریعت اسلامی قرار گرفته باشد؟ از سوی دیگر، آیا پذیرش این امر، موجب نسبیشدن اخلاق از ديدگاه دین نمیشود؟ آیا پذیرش اخلاق جنسیتی اسلام، مستلزم اصل عقلی استحالۀ اجتماع نقصیضین یا ضدّین نيست؟ برای نمونه، چگونه ممکن است در نظام خانواده، «ترس» برای زن ارزش اخلاقی باشد، درحالیکه در نظام اخلاقی اسلام، ترس دربرابر شجاعت، ضدارزش شمرده شده است؟ بررسی آراء محققان دراينباره و کاوش در پژوهشهای حدیثی و تفسیری منتشرشده در کشور بيانگر آن است که پژوهشگران، اصل استناد اخلاق جنسیتی به منابع اسلامی را مردود میدانند.