چکیده:
یکی از تعالیم بسیار پایدار غایتشناسی در تاریخ اندیشه مذهبی که خدا و جهان را امری واحد تلقی میکند پانتهایسم است. یکی از مکاتب پانتهایستی، رواقیان هستند که خدا را نه امری مجرد و مستقل از عالم هستی بلکه آن را مادهی فعال و کل جهان هستی میدانند. در تعالیم رواقیان خدا به بهترین نحو در ارتباط با جهان فهمیده میشود، در این اندیشه، خدا و جهان یکی است و خدا و طبیعت دو نام برای یک واقعیت عام هستند. سراسر هستی را قانون تقدیر (لوگوس، عقل یا خدا) فرا گرفته است. اخلاق رواقی، جدای از کیهانشناسی قابل فهم نیست. زیرا اخلاقیات را حاصل روابط علی و معلولی و برخورد با جهان مادی میدانستند و آن را از کیفیات جسمانی و تاثیر روح فعال جهانی بر امور مادی و ذهنیات خود تلقی میکردند. اخلاق پانتهایستی آنان، نوعی روانشناسی روح شبیه واقعیت مقدّس، که به بررسی و شناخت جایگاه نهایی بشری در این جاودانگی و تعالی از همه موجودات میپردازد.
خلاصه ماشینی:
پانتهایسم و واقعگرایی اخلاق رواقی افلاطون صادقی ( فرنگیس براز (( یدالله رستمی ((( چکیده یکی از تعالیم بسیار پایدار غایتشناسی در تاریخ اندیشه مذهبی که خدا و جهان را امری واحد تلقی میکند پانتهایسم است.
معنای هر دو فرضیه این است که جهان، خود امری واحد است که به طور خاصی به توضیح و چرایی و نحوه ارتباط صحیح خدا با ساختار جهان میپردازد و آن را به صورت یک موجود مقدس نشان میدهد.
رواقیان از مهمترین فیلسوفان پانتهایسمگرا محسوب میشوند زیرا از نظر آنان خدا مفارق و متعالی از جهان نیست بلکه او در وجود جهان جای دارد و جهان را کلی زنده میدانند که تمام اجزاء آن، به وسیله تقدیر و سلسله علل و معلولات به هم پیوند داده است و چون عقل انسان نمود لوگوس جهانی است، پس فضیلت زندگی بر وفق عقل جهانی (طبیعت) است، به همین خاطر رواقیان «همه وجودگرا» یا «همه خدا انگار» هستند.
از نظر رواقیون، قوانینی که در سراسر جهان حاکم است، تقدیر نام دارد و این همان لوگوس است که در بطن طبیعت و انسان قرار دارد و جهان را طبق قانون خود به حرکت در میآورد.
رواقیان به طور کلی کلیات را رد میکنند و کلیات را عبارت از "این چیز" میدانند یعنی چیزی که نه هستی دارد نه جوهر اما این امر خود باعث تقویت دیگاه واقعگرایی اخلاق آنان شد.
زنون فضيلت را همان زندگي بر وفق طبيعت ميداند و لوگوس تنها عنصر عقلاني است كه بر همهی رويدادها سلطهی مطلق دارد و به جهان آفرينش جهت میدهد خرد انسان هم جنبههایي از اين خرد الهي است.