چکیده:
مسئله مجاز در تاریخ مباحث کلامی و تفسیری از مسائل پرچالشی بوده است که هر فرقه ای بر اساس ادله خود، سعی در اثبات یا نفی آن نموده است و لاجرم منکران مجاز با انکار آن، در مواضعی دچار تشبیه و تجسیم گردیده اند. در این میان سلفی ها در شناخت صفات الهی، غالباً راه انکار مجاز را پیش گرفته اند، چرا که توجیه عقلانی در مجاز را فاقد اعتبار می دانند. چنین دیدگاهی موجب شد تا با استفاده از سخنان علمای اهل سنت و بوسیله مؤلفه مجاز و نقش آن در معناسازیِ صفات الهی، مبانی و اصول سلفیه را در صفات مورد نقد و بررسی قرار داده و اشکال اساسی سلفی ها را در سوء فهم آیات و روایات تحلیل نماییم که بعد از تحلیل و بررسی ثابت شد جلوه های معناشناسه مجاز از چنان قوت و قدرتی برخوردار است که نشان می دهد این فرایند، بیش از آنکه یک فن ادبی در حوزه ادبیات باشد، یک فرایند معنایی در حوزه زبان خودکار است که در ایجاد دائمی مفاهیم بدیع و تغییرات معنی ساز امری بس دخیل است.
خلاصه ماشینی:
از این رو در این مقاله با روش کتابخانهای و مراجعه به کتب و منابع معتبر، دیدگاهها و مواضع سلفیها بررسی شده و با تکیه بر نظرات دانشمندان اهل سنت، مسائلی چون وجود یا نبود مجاز در قرآن و روایات و نیز نفی یا اثبات صفات به واسطه پذیرش مجاز مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.
محمد امین شنقیطی (م1393ق) که چنین تفکری دارد و پذیرش مجاز در قرآن و سنت را موجب نفی بسیاری از صفات کمالی خداوند قلمداد کرده است، در تشریح عقیده خود میگوید: «سلف معتقد بود که باید برای فهم واژهها به کاربرد نظایر آن در قرآن و روایات رجوع کرد و آنها را بر لغت و رویه و عادت زمان رسول خدا(ص) حمل کرد و از استعمالاتی که بعد از زمان حضرت(ص) شایع شد، احتراز جست» (شنقیطی، بیتا: 5)؛ چراکه به نفی صفات برای خداوند متعال منتهی میشود.
اسلوبی بودن کلام گفته شد که به اعتقاد بیشتر سلفیها، پذیرفتن وجود مجاز در قرآن و سنت موجب نفی بسیاری از صفات کمالی خداوند میشود؛ بنابراین آنچه در نظر موافقان مجاز ــ چون ابواسحاق اسفراینی و ابوعلی فارسی ــ مجاز نامیده میشود، در نظر سلفیها فقط سبکها و اسلوبهای کلامی زبان عرب است و چیزی به اسم مجاز وجود ندارد (شنقیطی، بیتا: 5) برای نمونه، واژه «أسد» در یک سبک از لغت عرب، بدون هیچ قیدی، برای «حیوان مفترس» به کار برده میشود و در سبکی دیگر، با قیدی خاص، برای «مرد شجاع» استعمال میشود.