چکیده:
تخریج یعنی خارج کردن متنها، موضوعات، محتواها، منابع و طرق متعدد حدیث از مصادر آن. این موضوع، ابتدا زیرمجموعه قواعد الحدیث یا درایه الحدیث بوده و اکنون، دانشی مستقل محسوب میشود. اهل سنّت در روشمندسازی این دانش، فعالیتهایی انجام دادهاند. عالمان شیعه گرچه در مباحث نظری تخریج اثری تألیف ننمودهاند، به شیوههای مختلف به تخریج احادیث پرداختهاند. در این نوشتار، نقش موثر عالمان شیعه در توسعه و برجستهسازی فایدههای دانش تخریج تبیین شده است. فایده این پژوهش، علاوه بر تبیین جایگاه تخریج، شناسایی گونهها و طرق تخریج حدیث است. این نوشتار توانسته با مطالعه و تحقیق آثار حدیثی شیعه، علاوه بر رد شبهه اختصاصی بودنِ دانش تخریج به اهل سنت، نقش مؤثر شیعه در توسعه این دانش را نشان داده و ضمن شناسایی گونههای مختلف تخریج به تحلیل و بررسی آن بپردازد.
خلاصه ماشینی:
عالمان شیعه، گرچه در اصول، قواعد و مبانی دانش تخریج کتابی تألیف نکردهاند، در عمل به این امر توجه داشته و به شیوههای متعدد به آن پرداختهاند تا جایی که میتوان ادعا کرد برخی گونههای ناب تخریج در آثار عالمان شیعی، منحصر به آنان است یا در آثار اهل سنت کمیاب است؛ برای نمونه، عالمان شیعه گستره تخریج را توسعه داده و به منابع شیعی اکتفا ننمودهاند و در جای جای آثار خود، از منابع اهل سنت نیز نقل نمودهاند، در حالیکه این رویه در اهل سنت وجود ندارد.
وی روایات متعددی را تخریج نموده است و پس از نقل حدیث اصل، احادیث متابع و شاهد[3] آن را هم آورده است؛ برای نمونه، پس از ذکر روایتی با سند «عَنْهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ أَبِي سَعِيدٍ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ قَالَ: كُنَّا عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) جَمَاعَةً فَدَعَا بِطَعَامٍ ...
» (همان، 436، ح4)، راوی مشترک در این دو سند، علی بن حدید است که در سند اول از جمیل بن دراج نقل کرده و در سند دوم از منصور بن یونس نقل میکند یا برای مثال وقتی حدیثی را با سند «حَدَّثَنَا عِمْرَانُ بْنُ مُوسَى عَنْ أَيُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنِ الْحُسَيْنِ عَنْ يُونُسَ بْنِ ظَبْيَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: إِنَّ الْإِمَامَ ...
یکی از پژوهشهای علمی سید که با تخریج به آن رسیده، این است که گاهی منبع ناقل حدیث را نیز گزارش مینماید؛ برای نمونه، هنگام نقل روایتی از شیخ طوسی میگوید: «ذَكَرَهُ فِي كِتَابِ النِّهَايَةِ» (ر.