چکیده:
مستشرقان و پژوهشگران غربی، بیش از 150 سال است به موضوع مهدویت و جایگاه آن در عقاید اسلامی به طور خاص علاقهمند شده و در این زمینه به فعالیت گستردهای پرداختهاند. نگاهی به کتابها و نوشتههای این خاورشناسان، نشاندهنده نوعی تغییر و تحول در گزارشها و آرای ایشان در گذر زمان است. با توجه به برخی شاخصها، دیدگاههای محققان و نویسندگان غربی را در مورد مهدویت میتوان به 4 دوره زمانی تقسیمبندی کرد که بررسی سیر تحول آرای ایشان در دوره آغازین (از سال 1828 تا 1945م)، موضوع کار تحقیقاتی پیش روست. در این زمینه سعی گردیده همه اندیشههای شاخص مستشرقان این دوره در موضوع مهدویت و موضوعات متبوع به روش کتابخانهای و مراجعه مستقیم به نوشتههای ایشان احصا شده و این اندیشهها دستهبندی و موارد مهم گزارشدهی شود. بررسی و تحلیل آماری موضوعات موردتوجه و منابع مورد رجوع مستشرقان در این بازه زمانی، همراه اطلاعات مفید دیگر، همچون ملیت، شغل و حضور ایشان در کشورهای اسلامی از دیگر موارد ارائه شده در مقاله کنونی است.
خلاصه ماشینی:
ریشهیابی جریانات سیاسی، اجتماعی و مذهبی این دوران، ما را به علل و عوامل این توجه گسترده رهنمون میسازد که از جمله مهمترین آنها، شرایط سیاسی و استعماری حاکم بر کشورهای اسلامی و نیز ظهور برخی از مدعیان مشهور مهدویت در چند کشور اسلامی در این دوره تاریخی است؛ از جمله ظهور علیمحمد شیرازی (مشهور به باب) در ایران؛ محمد احمد سودانی (مشهور به مهدی سودانی) در شمال آفریقا و میرزا غلام احمد قادیانی در سرزمین هند و پاکستان.
"/> برخی افراد شاخص این گروه، به طور مستقیم در مورد امام مهدی( نوشتار مستقل و معتنابهی ارائه کردهاند؛ مانند دارمستتر، هورگرونیه و مارگلیوث و بعضی مستشرقان دیگر، طی مباحث خود در موضوعات دیگر، به بحث مهدویت و موضوعات مربوط ورود پیدا کرده و دیدگاههای خود را ارائه کردهاند: مانند ولهاوزن، گلدزیهر، فلوتن و لامنس.
البته در صحت و اصالت استناد اینگونه روایات به حضرت محمد( در میان برخی از این مستشرقان تردیدهای اساسی وجود داشته است؛ چنانکه مارگولیوث مینویسد: شواهد کمی وجود دارد که خود محمد پیامبر، ظهور مهدی را در نظر داشته ]و پیشگویی کرده[ است (Margoliouth, 1915: p.
در عین حال، غالب محققان غربی این دوره، به تأثیرگذاری عمیق اعتقاد به مهدی در میان گروههای مختلف اسلامی، اعم از شیعه و سنی معترف بوده و نمود آنرا در ظهور بسیاری مدعیان مهدویت در طول تاریخ اسلامی دانستهاند (Stoddard, 1922: p.
The Shi’ite Religion: a history of Islam in Persia and Irak.
London; New York; Oxford; Bombay; Calcutta; Madras: Published for the Islamic Research Association by Oxford University Press.