چکیده:
با توجه به پیدایی مدعیان مهدویت در طول تاریخ، نحوه پیدایش فرقهها و جریانها در دوران مختلف، یکی از پرسشهای اساسی است و در کنار آن، بررسی زمینهها و علتهای امتداد و عدم آن از اهمیت خاصی برخوردار است. درپی همین اهمیت و دغدغه مستمر دلسوزان و حافظان اسلام ناب و فعالیتهای فراوان برای حفظ شیعیان و به طور خاص برای جوانان؛ این نوشتار در صدد پاسخگویی به چگونگی پایدار ماندن، عوامل تقویت وتضعیف امتداد تاریخی مدعیان مهدویت است. در این پژوهه دادههای منابع فرق و جریانهای انحرافی از طریق مطالعات کتابخانهای به دست آمد و با روش توصیفی –تحلیلی به سامان رسید. نتایج نشان میدهد برخورداری از حمایتهای حکومت مقتدرسیاسی-استعماری، پشتوانه فرهنگی رسانهای، فرصتسازی از وضع سیاسی و جغرافیایی و حرکت در جهت باورها و اعتقادات جامعه، از مهمترین عوامل امتداد جریان ادعای مهدویت به شمار میرود و عواملی همانند وجود عالمان شیعه به عنوان مرزبانان دین اسلام در مقابل انحرافات، اتهامزنی مخالفان، نسبت دروغین، غیر قابل دفاع بودن ادعا، جعلی بودن اصل فرقه و ناپختگی و قیام مسلحانه، موجب عدم امتداد تاریخی مدعیان مهدویت شده است.
خلاصه ماشینی:
نتایج نشان میدهد برخورداری از حمایت حکومتهای استعماری، پشتوانه فرهنگی رسانهای، فرصتسازی از وضع سیاسی و جغرافیایی و حرکت در جهت باورها و اعتقادات جامعه، از مهمترین عوامل امتداد جریان ادعای مهدویت به شمار میرود و عواملی همانند وجود عالمان شیعه به عنوان مرزبانان دین اسلام در مقابل انحرافات، اتهامزنی مخالفان، نسبت دروغین، غیر قابل دفاع بودن ادعا، جعلی بودن اصل فرقه و ناپختگی و قیام مسلحانه، موجب عدم امتداد تاریخی مدعیان مهدویت شده است.
مهدی سودانی (1259-1302ق) که نام وی محمد احمدبن عبدالله و از سادات حسینی بود، پس از نفوذ در بین توده مردم، در دورهای چندین ساله به دعوت مردم پرداخت و پس از جذب افراد زیادی در سال 1289ق، خود را مهدی منتظر معرفی کرد و به دلیل فساد حکومت مصریها بر سودان، او توانست ادعای خویش را در سراسر سودان بگستراند.
در زمینه شکلگیری حکومتها در فرقههای ذکر شده، به نظر میرسد که نحوه شکلگیری و آمادهسازی این حکومتها دو گونه بوده است: در فرقههایی چون اسماعیلیه، ابن تومرت، مهدی سودانی و مشعشعیان؛ حکومت توسط مدعی شکل گرفته و خود مدعی بنیانگذار حکومت بوده است؛ ولی در فرقه زیدیه علویان، بنی رس و ادارسه، پیروان و خواص فرقه با تلاش و زحمت حکومت را ایجاد کردند و شخص اول را بر کرسی خلافت نشاندند.