چکیده:
تفکر انسان قدمتی به درازای حیات بشر دارد. یکی از مسایل اصلی انسان از همان آغاز، پرسش از خود و شرایط پیرامونی بوده است. حکما و متکلمان دینی در دوره¬های گوناگون، از اقصی نقاط دنیا، در مورد ابعاد مختلف انسان، نظریه¬پردازی¬های بسیاری نموده¬اند. از این میان می¬توان ابن¬سینا را نام برد که آرای فلسفی او تاثیر بسزایی در اندیشمندان دیگر داشته است.
این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، با مطالعه عمده مباحث شیخ الرئیس در علم-النفس، در کتب فلسفی¬اش همچون شفا، نجات و اشارات و تنبیهات در مراتب انسان¬شناسی، به تبیین و بررسی اندیشه¬های او در باب انسان پرداخته و انسان¬شناسی را در دو مرتبه و دو مرحله بررسی می کند: مرحله اول، فلسفی و نظری محض است که در آن به انسان و ابعاد وجودی او، با دیدگاهی عقلی و فلسفی نگریسته می¬شود؛ مرحله دوم که نقطه اوج انسان-شناسی اوست، مرحله اشراقی و شهودی است. او در رسائل عرفانی خود همچون رساله حی ابن یقظان، رساله الطیر و سلامان و ابسال، و در نمط¬های آخر اشارات و تنبیهات و خطوطی از کتاب مباحثات و کتاب شفا، با نگرشی اشراقی و عرفانی، به بحث از انسان پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
الخ» (ابنسینا، شفا، ترجمه و شرح محمدحسین ناییجی، انتشارات موسسه امام خمینی، قم، چاپ دوم، 1388، ص 191)"/> برخلاف دلیل پیشین که سخن درباره صورت معقولهای بود و توسط تجریدکننده تجرید شده بود، در دلیل سوم میگوید: چنانکه صورت معقولهای داشته باشیم که خود مجرد و بسیط است همانند صورت وحدت که بسیط و غیرقابل انقسام است، این چنین صورتی برای معقول شدن توسط نفس- اگر نفس، جسم یا جسمانی باشد- باید در آن منطبع شود، چنانکه نفس طبق مفروض که جسم است، اجزایی داشته باشد.
<FootNote No="18" Text=" «و أیضا فان الشیء المتکثر فی أجزاء الحد له من جهه التمام وحده ما لا تنقسم» (ابنسینا، شفا، ترجمه و شرح محمدحسین ناییجی، انتشارات موسسه امام خمینی، قم، چاپ دوم، 1388، ص 192)"/> دلیل چهارم همان دلیل سوم است، با این تفاوت که میگوید: صورت معقول مفروض به لحاظ حدی بسیط نیست و دارای اجزای حدی است، هر چند یک کل است، اما واحد است.
الخ» (ابنسینا، شفا، ترجمه و شرح محمدحسین ناییجی، انتشارات موسسه امام خمینی، قم، چاپ دوم، 1388، ص 192)"/> نفس توانایی تعقل ذات و افعال و آلات ادراک خودش را دارد؛ بدون تردید ادراک نفس نسبت به این امور ادراکی، بدون واسطه است و هر چیزی که توانایی درک بدون واسطه را دارد، مجرد است؛ بنابراین نفس مجرد است.