چکیده:
با برآمدن خاندان صفوی، بنیانی نو برای ساختیابی هویت سیاسی- اجتماعی ایرانیان در نخستین گامهای فرایند دولتسازی و ملتسازی فراهم آمد. مبنای رفتار صفویان آمیزهای از باورهای صوفیانه، تمایزهای شیعی، اندیشه ایرانشهری و اصول حکومت اسلامی همساز با میراث اهل سنت بود. این مبنای مشروعیت و حقانیت، هویت ایران معاصر را در دو سطح نرم افزار و سخت افزار و در دو عرصه درونی و بینالمللی شکل داد. پژوهش پیش رو، با رهیافتی اسنادی- کتابخانهای بر آن است در سایه واکاوی مبانی رفتار عصر صفوی، کیفیت مفصلبندی و ساختیابی هویت سیاسی- اجتماعی ایرانیان را در آغاز برخورد با مدرنیته و مدرنیسم بررسی نماید. براساس یافتههای این پژوهش، هویت ملی ایرانیان در دوران صفوی، بهویژه تا پیش از درگذشت شاه عباساول، بر مبنای مولفههای چهارگانه تصوف، تشیع، ایرانبودگی و سنت برآمده از حکومت اسلامی تبیین پذیر است. این امر توانست مرزهای هویتی، دگرسازانه و خصومتسازانه را در فضای فکری و کنشی ایران بازتعریف کند. خاندان صفوی در آغاز توانست مبنایی استوار برای ساختبندی هویت ایرانی فراهم بیاورد اما در ادامه حکومت خود بهواسطه زمانپریشی به سستی و گسست گرایید.
خلاصه ماشینی:
مبانی ساخت یابی هویت سیاسی- اجتماعی ایرانیان در عصر صفوی (سیری از هویت پردازی تا آناکرونیسم ) تاریخ دریافت :١٣٩٤/٥/٢٣ تاریخ تأیید: ١٣٩٧/١٠/٩ 1 امیر رضائی پناه با برآمدن خاندان صفوی، بنیـانی نـو بـرای سـاخت یـابی هویـت سیاسـی- اجتماعی ایرانیان در نخستین گام های فرایند دولت سـازی و ملـت سـازی فـراهم آمد.
براساس یافته های این پژوهش ، هویـت ملـی ایرانیـان در دوران صـفوی، به ویژه تا پیش از درگذشـت شـاه عبـاس اول ، بـر مبنـای مؤلفـه هـای چهارگانـه تصوف ، تشیع ، ایران بودگی و سنت برآمده از حکومت اسلامی تبیین پذیر اسـت .
با این حال ، به سبب گسترش و ناآشنایی حاکمان صفوی، با منطق بقا و بالندگی در جهان بـه ویـژه غـرب در حال گذار و با رواج زمان پریشی فکری، ایرانیان خود را مقهـور تکنیـک و تـدبیر غربیـان یافتند که نمودش در سال های پس از آن در جنگ های ایران و روس در نیمه نخست سده نوزدهم مشاهده می شود.
٣. ایدئولوژی شیعی؛ تشیع به منزله اصلیترین عنصر تمایز (منطق و زنجیره تفاوت ) 2 در کتاب های تاریخی عصر صفوی مانند عالم آرای شـاه اسـماعیل ١، عـالم آرای عباسـی ، تکملۀالاخبار٣ و احسن التواریخ ٤ موارد متعددی از اعمال قدرت و زور در باب اعلام تشیع به عنوان مذهب رسمی ایران وجود دارد.
با این حال ، به واسطه کنش خاندان صفوی، تشیع به عنوان مؤلفه ای کـانونی در صورت بندی هویت سیاسی- اجتماعی ایرانیان و مبنای جدی مشروعیت امـر سیاسـی در ایران نهادینه گردید.
میراحمدی، مریم ، تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران در عصر صفوی، تهران : امیرکبیر، ١٣٧١.