چکیده:
از اوایل دوره قاجار در پی تحولات سیاسی، اقتصادی و مذهبی، همچنین توجه به مدرنیسم پس از گسترش آن در غرب، به تدریج خصوصیات معماری ایرانی به تقلید از غرب تغییر کرد و رویکردهای مختلفی در معماری معاصر ایران ایجاد شد. بنای مساجد به عنوان یک عنصر شاخص در کالبد شهری در انعکاس رویکردها و روشهای معماری نقش اساسی را ایفا میکند و همواره مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش حاضر با بیان؛ توصیفی- تحلیلی، ضمن تببین مواردی چون؛ ویژگیها و مولفههای معماری مسجد (معنا و مفهوم، خوانایی، نوآوری، سلسله مراتب و ...) و رویکردهای معماری مساجد، به بررسی شکلگیری سه نمونه از مساجد معاصر ایران( مسجد الجواد، مسجد فولاد شهر، مسجد دانشگاه شهید چمران) در چارچوب موارد مذکور میپردازد. پس از تجزیه و تحلیل نمونههای موردی، در نهایت میتوان گفت رویکردهایی در مسیر نوگرایی مساجد معاصر و در جهت انطباق با معماری سنتی موفق بودهاند، که به اصول و معیارهای سنتی مساجد مانند؛ ساختار کلی حجم، مولفههای معماری و ماهیت کلی مصالح سنتی پایبند بودهاند و با تغییرات در تزئینات و استفاده از مصالح جدید و نوآوری در عناصر کالبدی به ارتقای عوامل یاد شده نه جایگزینی آنها پرداختهاند به گونهای که زبان معماری گذشته را برای پاسخ دادن به نیازهای معاصر سازگار کند.
خلاصه ماشینی:
مساجد به عنوان شاخص ترين بنا در کالبد شهري از ويژگـي هـا، عناصـر و مؤلفـه هـاي معمـاري مشخصي بهره مي جويند که در دوره معاصر، اين عناصر و مؤلفه ها، گاه تحت تأثير گرايشات سنتي ، گاه تحت تأثير انديشه نوگرايي جلوه گـر شده است (سيديان ، ١٣٨٧).
٧ حسن الدين خان (١٣٧٦) در مقاله «مساجد معاصر»، با رويکرد اجتماعي و ديدگاه زمينه گرايـي بـه بررسـي جنبـه هـاي کـاربردي و صـوري در معماري مساجد معاصر جهان اسلام مي پردازد و معصومه ملايي (١٣٨٩)، مقالۀ «بررسي کيفي نوآوري ها در طراحي عناصـر سـازنده ي مسـجد الغدير تهران » را در دو ديدگاه «حفظ الگوي سنتي عناصر سازنده ي مسجد» و «نوآوري در طرح سازنده ي مسجد» مطالعـه کـرده اسـت .
محمد جواد مهدوي نژاد رويکردهاي طراحي کالبد مساجد(نوگرا) را مطابق جدول زير معرفي کرده است : جدول ١- گونه شناسي مساجد معاصر (به تصویر صفحه رجوع شود) بررسي مؤلفه هاي معماري در مساجد معاصر ايران : رويکردها و روش ها (به تصویر صفحه رجوع شود) (حمزه نژاد و عربي ، ١٣٩٣) با توجه به مطالب ذکر شده و بررسي نمونه مساجدي که طي دهه هاي گذشته ساخته شده اند، مي توان گفت که تمامي مساجد سبک سنت گرا از گنبد و مناره استفاده مي کنند و اکثريت غالب آنها ساخت سنتي را نيز برمي گزينند و به ندرت سعي در استفاده از مصالح جديد و فـرم هـاي جديد دارند.