چکیده:
تعزیه نمایشی ایرانی، اسلامی است که سه هنر شعر، موسیقی و نمایش را یکجا روی صحنه میبرد و گزارشی هنرمندانه، شاعرانه و موسیقایی از جدالهای تاریخی به ویژه هیجای عاشورا ارائه مینماید. این هنر دست کم چند صد ساله، علاوه بر روایتهای تاریخی، وامگیریهای فراوانی از فرهنگ و تمدّن ایرانی داشته است؛ از جمله از شاهنامة حکیم طوس به طور مستقیم و غیرمستقیم تاثیر پذیرفته است. مقالة حاضر واکاوی این تاثیرپذیریها در مجلس تعزیة جناب حرّ از نسخ به جا مانده از میرزا محمّد روحانی معروف و متخلّص به میرانجم «زمینه اراک» است و کوشش رفته است تا این اقتباس در لفظ و معنی نشان داده شود. نتیجة بررسیها در این مقاله نشان میدهد، نسخه نویسان تعزیه، به ویژه «میرانجم»، در ترسیم جدالهای حماسی تعزیه و برای تداعی ذهنی نزدیکتر مخاطب فارسی زبان از نمادها و داستانهای اسطورهای شاهنامه یاری جستهاند.
خلاصه ماشینی:
(سرّامی: 1387: 419) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} در مجلس تعزیة حرّ، شمر به هنگام آماده شدن برای رفتن به کربلا میگوید: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} حتماً این بیت و تعبیر اساطیری آن از شاهنامه گرفته شده است.
» (عناصری، 1371: 8 و بشیر، 1389: 66) و نیز انتخاب نام عقاب برای اسب حضرت علیاکبر(ع) (بشیر: 205) در داستان جمشید سخن از ده هزار اسب تازی است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} یا در داستان ضحّاك در وصف فریدون میخوانیم: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} در تعزیة حرّ، ابن زیاد برای حرّکت حرّ و دیگر سرداران لشکر به سوی کربلا به میرآخور (اسبدار) گوید: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} حرّ نیز هنگام زره پوشی میگوید: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} و در ادامه: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} شمر هنگام زره پوشی گوید: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} سایر تأثیرپذیریها به آنچه گفته آمد، تأثیرپذیریهای دیگری نیز میتوان در این تعزیه از شاهنامه و روایات و اشارات ایرانی اضافه کرد که مقالی دراز دامنتر میطلبد.
. نتیجهگیری 1- نسخه تعزیة حرّ میرانجم - البتّه به مانند بسیـاری دیگر از نسخ زمینههای مختلف تعزیة– بیش از هر متن و اثر دیگری وابسته و وام گیرنده از شاهنامة فردوسی است؛ به گونهای که میتوان گفت میرانجم موانستی کامل با فردوسی و شاهنامه - چه به لحاظ سبک شعری و چه به لحاظ اشارات اساطیری و چه از حیث اصطلاحات و تعبیرات- داشته است.