چکیده:
در نظام مرد سالاری، شرّ و تباهی سراسر وجود زن را فرا گرفته است. متون کلاسیک ادب فارسی، همانند ادبیّات بسیاری از ملل دنیا سرشار از نگاه تحقیرآمیز نسبت به زن میباشد. شاهنامه فردوسی که حضور شخصیّتهای زن را در میدانهای رزم و محفلهای بزم بیش از غالب متون ادبی به تصویر میکشد، شاید در این زمینه با سایر متون هماهنگی زیادی داشته باشد. برمبنای این فرضیه و با توجّه به ویژگیها و صفاتی که در شاهنامه برای زنان نسبت داده شده است، در مقالة حاضر سعی شده شخصیّت و جایگاه اجتماعی آنها در قلم و نظر فردوسی بررسی گردد. این مطالعة کتابخانهای و اسنادی نشان میدهد که فردوسی با اینکه ابیات زیادی در ضدّ شخصیّت زن گفته امّا او با شخصیّتها سر و کار داشته نه با جنسیّت؛ او وقتی زن را سرزنش میکند، صرف نظر از زن بودن با توجّه به عمل زشت، زن خاصّی را مینکوهد. در عین حال حاکمیّت
خلاصه ماشینی:
فردوسي در جايي از زبان رستم، زن و اژدها را در يك رديف قرار داده و هر دوي آنها را به علّت ناپاكي و سزاوار مرگ ميداند: زن و اژدها هر دو در خاك به جهان پاك از اين هر دو ناپاك به (فردوسی، 1377: 38) دکتر سرّامي به سخن فردوسي چنین پاسخ گفته است: «الا رستم هفت خان سخنزن و اژدها هر دو در خاك به ؟ نه مردي است دشنام گفتن به زن جهان پاك از اين هر دو ناپاك به؟» (سرّامي،189:1374) امّا در ادامه ضمن تأييد نظر فردوسي در مورد سودابه و منيژه، زناني چون كتايون، فرانك و گردآفريد را ميستايد و اعتراف ميكند كه جهان مردي چون گردآفريد را نديده است: «لوند است سودابه، شيرين بلاستكتايون چه كم دارد از بخردي؟ دلير است و زيباست گرد آفريد منيژه هوسباز نا پارساستكجا ديدهاي با فرانك بدي ؟جهان زن چنين مرد هرگز نديد» (همان:190) «نگاه كردن به زن در روزگار حماسه، نگاهي از سر تحقير است و نه تنها ايرانيان كه تورانيان و روميان نيز از داشتن دختر رنج ميبردهاند» (سرّامي ،694:1378) وجود دختر ماية ننگ و بيآبرويي و شايستة گور بود.
۲- زن و اجتماع 2-1- زن و رای و خرد: رأی زنی با زن در دوره یا فرهنگ زمان فردوسی چندان رایج نبوده است چنان که در داستان سیاوش ميخوانيم: به کاری مکن نیز فرمان زن که هرگز نبینی زنی رای زن (فردوسی،1386: 445) امّا در شاهنامه موارد متعدّدی از مشورت با زنان دیده میشود؛ مشورتي كه ضحّاك با ارنواز در مورد خواب خود ميكند، نقش زن را در رایزنی نشان ميدهد: به شاه گرانمايه گفت ارنوازتوانيم كردن مگر چارهايسپهبد گشاد آن نهان از نهفت كه بر ما ببايد گشادنت رازكه بي چارهاي نيست پتيارهايهمه خواب يك يك بديشان بگفت (فردوسي ،19:1377) زن مورد مشورت باید خردمند باشد: به مادر چنين گفت كاي پر خرد همي مهر جان مرا بشكرد (فردوسي،77:1377) زن با خرد و انديشهاي كه دارد ميتواند براي خود راهكاري بيابد.