چکیده:
ابنسینا، جامی و ابن طفیل اندلسی با تاثیر از حنین بن اسحاق - علاوه بر آثار متنوّع خود- قالب قصّه را نیز برای تبیین اندیشههای مجرّد به کار بردهاند. دو قصّه «حیّ بنیقظان» و «سلامان و ابسال» با روایتهای متفاوت سه اندیشمند، متمایز با نمونههای مشابه؛ یعنی قصّههای عامیانه است. این قالب با شیوة بیان ویژه، مورد اعتنای اهل فلسفه واقع شده تا با بهرهگیری از ساختار قصّه، جهانبینی خود را به روش رمز و نماد و استعاره بازگو نمایند. سخن اصلی جستار حاضر این است که در روایت ابنسینا و جامی، جهان عین و ابژه مورد عنایت واقع نمیشود؛ چنان که زبان روایی این دو متضمن الگوهایی است که بر پایة آن، مفاهیم ویژهای از جمله عدم التفات به جهان پیرامون، بیاعتباری جهان مادی و اهمّیّت خلوت بر جلوت آشکارتر است. این شیوه جهانیبینی مجرّد، در گذرگاه تاریخ قابل شناسایی است. در «زیست بوم» ایرانی- با حوادث پیچیده و روابط اجتماعی خاص- نوعی اندیشه مجرّد باز تولید میشود که در قیاسی با نمونة غربی آن یعنی روایت ابن طفیل اندلسی، تفاوتهایی به چشم میخورد. در روایت اخیر جهان عین و ابژه نمود بیشتری دارد.
خلاصه ماشینی:
پرسشهای تحقیق پرسشهای محوری و اصلی که در این پژوهش به آنها میپردازیم بدین شرح است: 1- آیا بر اساس مکتبها و نظریّههای ادبی، میتوان داستانهای سلامان و ابسال جامی و حیّبن یقظان ابنسینا و ابنطفیل را از جهات نماد و ساختار مورد بررسی و مطابقت قرار داد؟ 2- با توجّه به گونههای مختلف ادبیّات داستانی، از قبیل قصّه، رمان، داستان کوتاه و رُمانس، داستانهای یاد شده، در کدام دسته و گروه قرار میگیرند؟ 3- قوّت و ضعف هر کدام از عناصر داستان، در سلامان و ابسال و حیّبن یقظان، به چه صورت است و آیا عناصر داستان کاملاً رعایت شده یا نه؟ 4- با توجّه به اینکه اصل هر سه داستان، یونانی است و از یک ریشه مشتق شدهاند در طول تاریخ چه تغییراتی در آنها صورت گرفته است و نماد و رمزهایی که به کار بردهاند آیا شباهتهایی با یکدیگر دارند یا نه، و از نظر ساختار و شکلگیری تا چه اندازه با یکدیگر متفاوتند؟ 5- خاستگاه اندیشههای موجود در این متون چیست و نویسندگان آثار یاد شده چه بیانی را برای نگارش متنها انتخاب کردهاند؟ زبان و نگارش در متون فوق تا چه حدّی به زبان رسمی و واقعگرا و متعارف عصر تمایل داشته و با اینکه به زبان تأویل و «هرمنوتیک» سخن گفتهاند تا چه حدّی زبان سمبلیک و رمز را مدّ نظر داشتهاند؟ اهمّیّت پژوهش ارتباط با ادبیّات گذشته، آثار اندیشمندان امروز را زنده میکند، چنانکه روایتهای مختلف از سلامان و ابسال و حیّبن یقظان، با تغییراتی در شکل بیان، مصداقی از در جایی تازه قرار گرفتن است.