چکیده:
عبدالقاهر جرجانی با دو کتاب معروفش مهمترین عالم بلاغت اسلامی است. او را بنیانگذار علم بلاغت در جهان اسلام میدانند. یکی از برجستهترین کارهای جرجانی طبقهبندی کاملی است که از استعاره بهدست میدهد. او استعاره را به دو نوع کلی مفید و غیرمفید تقسیم میکند و پسازآن نیز طبقهبندیهای فرعی و کاملی برای استعاره مفید یا بیانی ارائه میکند. اغلب نویسندگان پیش از جرجانی نوع خاصی از استعاره را در بحثهای خود بهمنزله نمونه و شاهد مثال در نظر میگیرند، اما او رویکردی را در پیش گرفت که در آن انواع مختلفی از استعاره وجود دارد که نمیتوانند به یک نوع واحد تقلیل یابند. جرجانی در طبقهبندی خود نکات بسیار بدیعی را نیز درباب استعاره بیان میکند. این مقاله بر آن است تا با نگاهی نو به بررسی این طبقهبندی بپردازد.
خلاصه ماشینی:
درمیان نوشته های او، که به حوزه بلاغت مربوط است ، یکی کتاب دلائل الاعجاز رساله ای در اعجاز و تقلیدناپذیری زبان قرآن ، و دیگری ، اسرارالبلاغه است که دیدگاه های خود را درباب استعاره و ارتباط آن با تشبیه در این دو اثر بیان کرده است .
او در جای دیگری نیز بر همین نظر تأکید می کند: اگرچه ما استعاره را از اوصاف لفظ شمرده و برای مثال گفتیم "کلمه مستعار" یا اینکه گفتیم فلان لفظ در اینجا مستعار و در آنجا حقیقت است ، بااین همه ، ما ازاین طریق به معنی آن اشاره کرده ایم و با استعاره اسم می خواهیم مخصوص ترین معنای آن اسم را به اسم مستعارله ببخشیم (همان ، ٥١٨).
این امر مستلزم تبیین و توضیحی بیش از آن چیزی است که جرجانی ارائه می دهد؛ علاوه براین ، او هیچ جا تعریف صریح و روشنی از "معنا" به دست نمی دهد؛ نه آن را به اندیشه و فکر مربوط و نه از آن متمایز می کند؛ بنابراین ، تشخیص اینکه نظریه او را باید نظریه ای توصیف گرا٦ یا مفهوم گرا٧ طبقه بندی کرد، تا اندازه ای دشوار است (لیزنبرگ ، ٢٠٠١: ٦٨).
او استعاره را زیرطبقه ای از تشبیه و تمثیل تعریف می کند، اما در جای دیگری (همان ، ١١٧) استدلال می کند استعاره برخی صفات اضافی دارد که در تشبیه تحت اللفظی یا تشبیه مجازی (تمثیل ) وجود ندارد؛ بنابراین ، یادآوری می کند که استعاره طبقه بندی خاص خود را شکل می دهد و نمی تواند به طور کامل به دیگر صنایع تقلیل یابد.