چکیده:
نشانهشناسی مطالعه نظامند نشانهها جهت دریافت لایههای گوناکون فکری شاعر یا نویسنده است. با علم نشانهشناسی میتوان به اصلیترین وظیفه آن یعنی بررسی انواع دلالتهای معنایی دست یافت. این نوشتار با رویکرد علم نشانهشناسی نماد حیوانی شیر را در غزلیات شمس تبیین میکند. در این مقاله سعی نویسندگان بر این است که نماد شیر را از مناظر رمزگان فرهنگی، هنجارشکنی، بازی دال، کنش، جفتهای تقابلی و دگردیسی مورد بررسی قرار دهند. نتایج پژوهش نشان میدهد که در مقوله رمزگانهای فرهنگی دو آیین میترا و مسیحیت به جهت فضای دینی میترائیسم در قونیه و ارتباط مولوی با کشیشان مسیحی، بر فضای اندیشگانی شاعر و اشعار او تاثیر گذاشتهاست. در بخش روابط تقابلی و دگردیسی مولوی بهواسطه تغییر مداوم کنشها و برخورد دینامیکی با جفتهای تقابلی، راهی برای القای الگوی فنا و اندیشه وحدتگرایی خود ایجاد کرده که این مسئله گویای روح پرتلاطم مولوی در حیطه عشق او به شمس تبریزی است. در بخش کنشها دو مقوله کنش مکانی و کنش طبیعی رمیدن شیر از آتش برای پردازش مفهوم ریاضتدادن بیشه دل آدمی به واسطه آتش عشق بهره گرفته شده است. همچنین مولانا برای مهیاکردن بستری مناسب در جهت القای مفاهیم عرفانی و عاشقانه نشانه شیر را از حیطه رمزپرداختگی خارج و راهی برای ورود به عرصه هنجارشکنی باز میکند.
خلاصه ماشینی:
در بخش روابط تقابلی و دگردیسی مولوی به واسطۀ تغییر مداوم کنش ها و برخورد دینامیکی با جفت های تقابلی، راهی برای القای الگوی فنا و اندیشۀ وحدت گرایی خود ایجاد کرده که این مسئله گویای روح پرتلاطم مولوی در حیطۀ عشق او به شمس تبریزی است .
در رابطه با موضوع تحقیق - به عنوان پیشینۀ پژوهش - در مقولۀ نماد شیر تحقیقاتی صورت گرفته است ، که میتوان به «تمثل عرفانی شیر در مثنوی معنوی» (مهدی مشهوری، ١٣٨٩)، «تجلی نمادین شیر در مثنوی» (احمد کریمی، ایرج جمشیدی، ١٣٩١)، «شیر عشق » (نازنین بهادری، ١٣٨٧)، «شیر در منظومه های حماسی ایران » (اکبر امیان ساروکلائی، مریم رضایی اول ، ١٣٨٩)، همچنین به کتاب هایی ازجمله فرهنگ نمادها و نشانه ها در اندیشۀ مولانا (علی تاجدینی، ١٣٨٨)، هرمونتیک و نمادپردازی در غزلیات شمس (علیمحمدی آسیابادی، ١٣٨٧)، «تأویلات مولوی از داستان های حیوانات » (علیرضا نبیلو، ١٣٨٦)، اشاره کرد.
این پژوهش درصدد است با رویکرد نشانه شناسی، به تحلیل نماد حیوانی شیر ازجمله بررسی لایه ها و الگوهای گوناگون فکری مولوی، هنجارشکنیهای موجود در نماد، خاستگاه نماد حیوانی، بررسی روابط تقابلی، نحوة گزینش و فرم برخورد با روابط ، زیرساخت های ذهنی مولوی در به کارگیری نمادها و بررسی رمزگان های فرهنگی در غزلیات شمس بپردازد.
تغییر کنش نگهبانی از موارد دیگر تغییر کنش ها مربوط به عنصر نگهبانی است که نقش ویژة شیر به عنوان پاسبان و نگهبان در اغلب فرهنگ ها و آیین ها و همچنین در غزلیات نیز به آن اشاره شده است : چون سبز و خوش نباشد عالم چو تو بهاری چون ایمنی نباشد چون شیر پاسبانست (324) اما مولوی خود را از این دلالت قراردادی خارج میکند و در اینجاست که آهوی عاشق از شیرِ عشقِ به شمس تبریزی نگهبانی و پاسداری میکند.