چکیده:
یکی از آیات مهم در موضوع امامت که مباحث و اختلافات گستردهای در تفسیر آن میان دو فرقه اهل تسنن و شیعه درگرفته آیه 55 مائده مشهور به آیه ولایت است. این آیه شریفه از زوایا و بخشهای مختلف همچون شأن نزول، معنا و مقصود ولایت، مقصود از «الذین آمنوا»، علت جمع آمدن «الذین آمنوا» و... قابل بحث است. یکی از بخشهای اساسی این آیه شریفه که نقش مهمی در فهم سایر بخشهای آن دارد، و اختلافات جدیای میان فرق اسلامی در باره آن وجود دارد بیان معنا و مقصود «رکوع» در آیه است. در مقاله حاضر به روش تطبیقی دیدگاه مفسران فریقین در باره معنای «رکوع» نقل و نقد شده است. نتیجه حاصل از این بررسی تطبیقی، بعد از نقد دیدگاه مفسران شیعه و اهل تسنن، بررسی موضوعی واژه رکوع در قرآن بر اساس سیر تاریخی و ترتیب نزول آیات، و پیرو آن ادعای اینکه «رکوع» در این آیه یک معنای تنزیلی دارد که همان رکوع ظاهری است و یک معنای باطنی دارد و آن خضوع است.
خلاصه ماشینی:
نقد ديدگاه مفسران شيعه و اهلتسنن، بررسي موضوعي واژة رکوع در قرآن براساس سير تاريخي و ترتيب نزول آيات، و پيرو آن ادعاي اينکه «رکوع» در اين آيه يک معناي تنزيلي دارد که همان رکوع ظاهري است و يک معناي باطني دارد و آن خضوع است، در این مطالعه تطبیقی بررسی میشود.
ازاين دسته روايات چنين برميآيد که تلقي مفسران از واژة «رکوع» در اين آية شريفه، همان معناي رايج آن در شريعت اسلام، يعني رکوع در نماز است؛ مثلاً تفسير طبري پنج روايت در تفسير اين آيه نقل کرده که در يک روايت، نزول آيه را در شأن عبادةبنصامت و در چهار روايت ديگر نزول آيه را در شأن عليبنابيطالب دانسته است.
5. ابوحيان (د745ق) نيز در تفسير «رکوع»، ديدگاه ابومسلم؛ يعني معناي خضوع را ترجيح داده و در نقد تفسير رکوع به نماز (ديدگاه ابنعطيه) میگويد: بعضي آن را بهمعناي همان رکوع نماز گرفته و گفتهاند: «رکوع» مجازاً بهمعناي نماز است، و ذکر رکوع از باب اهميت اين رکن در نماز است.
3. مورد افتراق ديگر اين است که: از سخن مفسران شيعه بهويژه شيخ طوسي چنين برداشت ميشود که «راکعون» فقط بهمعناي رکوع نماز است و بر معناي مجازي آن؛ يعني خضوع دلالتي ندارد، درحاليکه از نظر بسياري از مفسران اهلسنت، واژة مذکور قابل حمل برهر دو معنا ميباشد.
Al-Bahr al-Muhit fi at-Tafsir, Muhammad Jamil, Beirut: Dar al-Fikr.
Majma’ al-Bayan fi Tafsir al-Qur’an, Beirut: Dar al-Ma’rifah.
Tusi, Muhammad ibn Hasan, At-Tibyan fi Tafsir al-Qur’an, 1st Ed.