چکیده:
از برآمدن جنبش مشروطه خواهی مردم ایران تا روزگار ما، بحثهای مداوم و چالشبرانگیز بر سر مفهومهای نوین همانند ملت، ناسیونالیسم، آزادی و قانون ، در سپهر فکری و اجتماعی- سیاسی ایرانیان، از اختلافهای عمیق و نبود اجماع نظر در میان اندیشه وران حکایت میکند. در میان این مفهومها، ناسیونالیسم و نسبت آن با اسلام (با قرائتهای گوناگون) در کانون بحثهای پردامنه و جدی قرار گرفته است.
علی شریعتی به عنوان روشنفکری دینی، با پذیرش ناسیونالیسم پیراسته از نژادپرستی و تبعیضهای قومی، و با «ایدئولوژی» نامیدن اسلام، این دو را در ساحت نظر دومقوله جدا از یکدیگر و در ساحت عمل، دو واقعیت تفکیک ناپذیر میداند. شریعتی با تاکید بر ناسیونالیسم به عنوان زمینه ساز برقراری روابط میان ملتها برمدار اومانیسم (انسانگرایی)، افقهای نوینی را در شناخت دین و ناسیونالیسم در ایران گشوده است. در برابر این امر، او با «ایدئولوژی» خواندن اسلام، با دو مشکل «تقلیلگرایی» و «تحویل دین به ایدئولوژی در کلیت آن» مواجه شده است. آثار شریعتی نشان میدهد که او به موضوع اولویت ناسیونالیسم بر اسلام، و اولویت اسلام بر ناسیونالیسم، التفاتی نداشته است.
خلاصه ماشینی:
ناسیونالیسم و اسلام در کشاکش سازگاری و تناقض تحلیل و ارزیابی رابطۀ ناسیونالیسم و اسلام در آراء علی شریعتی سید علی محمودی (تاریخ دریافت ٩٤/١١/٠٧، تاریخ پذیرش ٩٥/٠٣/٠٥) از برآمدن جنبش مشروطه خواهی مردم ایران تا روزگار ما، بحث های مداوم و چالش برانگیز بر سر مفهوم های نوین همانند ملت ، ناسیونالیسم ، آزادی و قانون ، در سپهر فکری و اجتماعی - سیاسی ایرانیان ، از اختلاف های عمیق و نبود اجماع نظر در میان اندیشه وران حکایت می کند.
روش پژوهش حاضر، «تحلیل مفهومی »١ و «ارزیابی انتقادی »٢ (هورتون ، ١٩٨٦: ١١٧) بر پایۀ فلسفۀ تحلیلی ، و هم چنین استفاده از هرمنوتیک با تمرکز بر «متن »٣ و «زمینه »٤ است (اسپریگنز،١٣٧٧: ١٤٩و رافائل ، ١٩٨٣: ٢٥)؛ زیرا از سویی درک مفهوم هایی همانند ناسیونالیسم ، اسلام ، ایدئولوژی ، اسلام به مثابۀ ایدئولوژی ، و رابطۀ ناسیونالیسم و اومانیسم (انسان گرایی ٥) در اندیشه های شریعتی و چگونگی همبستگی و سازگاری میان آن ها، ضروری و واجد اهمیت است ؛ از سوی دیگر بدون تحقیق و ترسیم «زمینه »های فکری ، و اجتماعی - سیاسی زندگی شریعتی ، نمی توان به درک ، تعلیل و ارزیابی نگرش او به ناسیونالیسم و اسلام و نسبت میان این دو پرداخت .
شریعتی در آثار خود دربارٔە ایران ، به ویژه در بازگشت به خویش ، مفهوم های ناسیونالیسم ، دین (مذهب ) و نسبت میان این دو را تحلیل و ارزیابی می کند.