چکیده:
ماوراءالنهر (فرا رود) یکی از مناطقی است که در شرق خلافت واقعشده و موقعیت جغرافیایی خاصی
را دار بوده است و از دوران باستان این منطقه تاریخ و اقتصاد درخشان خود را داشته است که موقعیت
جغرافیایی خاص آن یکی از موارد موردتوجه میباشد و تنوع مذهبی و قومی در آن مشهود بوده است.
ماوراءالنهر قبل از ورود اسلام دارای دین واحدی نبوده است. در زمان خلافت عثمانء این منطقه مورد
حملهی مسلمانان قرار گرفت و قتیبه یکی از فرماندهان فاتح این منطقه بوده است. مسلمانان توانستند
اسلام را هم با صلح و هم با جنگ در این منطقه گسترش دهند.ء درنتیجه مردم ماوراءالنهر از روی
منافع و یا علاقه به اسلام گرویدند. سامانیان در زمان خلافت عباسیان توانستند در این منطقه حکومت
تشکیل دهند و علوم اسلامی را در ماوراءالنهر گسترش دادند و بسیاری از مردم مسلمان شدند. این
منطقه دارای دورههای درخشانی در علوم اسلامی است. در دورهی سامانیان با حمایت از علم و علما
در این منطقهء علوم رشد چشمگیری یافتند. درنتیجه سامانیان در گسترش اسلام و علوم اسلامی در
این منطقه نقش شایانی ایفا کردند. لذا با توجه به آنچه گفته در این مقاله که به روش توصیفی-
تحلیلی ارائه گردیده, سعی بر آن شده است تا چگونگی گسترش اسلام و علوم اسلامی در ماوراءالتهر
مورد بررسی قرار گیرد و در مورد این منطقه و تاریخ به تحلیل چگونگی گسترش اسلام بپردازیم. در
این پژوهش سعی کردیم تا بهصورت یکجا به جوانب مختلف موضوع بپردازیم.
خلاصه ماشینی:
این سرزمین قبل از ورود مسلمانان، جزء حکومت ساسانی محسوب میشد که در آن دهقانان صاحب قدرت بودند و ماوراءالنهر قبل از ساسانیان، در دورههای اشکانی، سلوکی، هخامنشی نیز دارای تاریخ بوده است و همواره یکی از مهمترین ایالتهای این امپراتوریها به شمار میرفتند حتی در دورههای اسلامی که ماوراءالنهر ضمیمهی خراسان شد، یکی از مهمترین ایالت از بعد سیاسی، نظامی، تجاری و فرهنگی بود که بهخصوص با شکلگیری دولت سامانیان به اوج خود رسید.
قتیبه با سپاه خود از رود زم عبور کرده و با سغد و مردم کش و نسف در راه روبهرو گردید در جنگ با آنها پیروز شده و سوی شهر بخارا را گرفت در آنجا پیروز شد و سپس قصد وردان اشت و خدات، پادشاه بخارا را کرد ولی پیروز نشد و بازگشت، حجاج به وی دستور ادامهی جنگ را برایش فرستاد (همان: 139).
درنتیجه فتح ماوراءالنهر ازجمله مناطقی بود که حدود یک قرن طول کشید و یکی از سرسختترین مناطق در برابر اسلام بوده است که ناشی از تنوع دینی و مذهبی حاکم در آن سرزمین، تنوع نژادی، صفت جنگاوری مردم ماوراءالنهر و حتی تحریکات از سوی سرزمینهای دیگر بوده است ولی درنهایت اسلام در این منطقه نفوذ یافت و از بین مردم همین سامان، علمای و اندیشمندان و شاعران زیادی در پرتو اسلام به کار علمی و اسلامی پرداختند.