چکیده:
تشکیل نظام اسلامی و نیاز به تامین منابع مالی در جهت اجرای اهداف حکومت اسلامی این سوال
را به وجود آورده که منابع مالی و درآمدی در چنین حکومتی چگونه باید تعریف شود؟ این سوال از
جهات مختلف مو رد توجه واقع شده است. یکی از ابعاد نوپیدای موضوع فعلی به رابطه حاکمیّت و
خمس و زکات معطوف است. اهمیّت این سوال بدان جهت است که در حال حاضر، نوعی نگاه
عبادی فردی و غیر حاکمیّتی به آن دو شکل گرفته است، چراکه از یک طرف، وجوهات شرعیّه
توسط مراجع عظام تقلید و بر اساس تشخیص آنها در مواردی مانند تبلیغ و گسترش دین مبین اسلام
وگسترش حوزه های علمیّه و فی سبیل الله هزینه می شود؛ و از سوی دیگر، نگاه حاکمیّتی به این دو
کم رنگ است؛ اگر گفته نشود که چنین وضعیّتی وجود ندارد. با لحاظ وضع فوق، سوال این است که
آیا می توان رویکرد جدیدی به دو فریضه خمس و زکات را مدّنظر قرار داده و ضمن عبادی سازی
مالیات حاکمیّتی، آن دو را به عنوان منابع مالی حاکمیّت و دولت اسلامی و از نوع مالیات اسلامی
محسوب کرد. یافته های تحقیق حاکی ازآن است که اقتضای یک نظام جامع کامل و کارآمد،
پذیرش دیدگاه مذکور می باشد؛ و ادلّه مختلفی نیز آن را تایید می کند.
خلاصه ماشینی:
به منظور اثبات ادعای فوق ، هم ادله فقهی ماهیت خمس و زکات و هم ماهیت نظام سیاسی اسلام مورد بررسی قرار خواهند گرفت تا معین شود که آیا وضع و جعل این دو فریضه ، یعنی خمس و زکات اساسا یک جعل حاکمیتی از سوی شارع بوده است آن هم به عنوان ابزار مالی حاکمیت ، و یا چنین وضعی در نگاه شارع نبوده است و آن چه هم امروزه رویه شده است به همان دلیل است ؟ در هر حال ، تلاش مقاله فوق واکاوی ادله ناظر به جعل و وجوب خمس و زکات می باشد.
همان طور که اشاره شد پرداخت زکات به امام (ع ) پیش از مطالبه ایشان محل اختلاف است ، ولی اکثریت فقها بر این باورند که اگر امام (ع ) یا نائب خاص یا نائب عام (فقیه ) مال زکات را مطالبه نماید، در این مورد واجب است دستور ایشان اطاعت و زکات به او پرداخت شود (محقق حلی ، ١٤٠٨: ١٥٤/١)؛ بنابراین سیره معصومین (ع ) حکایت از حاکمیتی بودن مالیات های اسلامی همچون خمس وزکات دارد.
٤- مشروعیت وضع مالیات های حکومتی برخی به استناد پاره ای روایات گفته اند مقدار زکات برای تأمین فقرا و نیازمندان کافی است و اگر کمبود داشت خداوند بیش از آن را واجب می کرد، و قائل به محدودیت وضع مالیات هستند، و برخی هم معتقدند که تنها مالیات موظف شرعی مسلمانان خمس وزکات است و چون نصوص متعددی در حصر موارد زکات به ٩ مورد داریم ، نمی توانیم موارد زکات را گسترش دهیم و درصورت وجود دولت اسلامی و نیاز به منابع مالی و کمبود زکات و خمس ، وضع مالیات به صورت اضطراری و حکم ثانوی پذیرفته می شود (یوسفی، ١٣٧٩: ٢٥٩).