چکیده:
ساوجبلاغ مکری (مهاباد فعلی) یکی از مهمترین شهرهای مناطق کردنشین ایران است که بمدت چهار سده مرکز بخشی از کردستان ایران تحت عنوان «مکریان » بوده است. بازار مهاباد از مهمترین فضاهای شهری تاریخی منطقه است. آنچنانکه شواهد تاریخی نشان میدهد، بازار ساوجبلاغ در اواخر دوره صفویه بنا گردید و بعدها در دوره قاجاریه به مهمترین مرکز تجاری شمال غرب ایران بدل شد.
در نوشتار حاضر تلاش بر آن است تا به این پرسش پاسخ گفته شود که مهمترین عوامل رشد و توسعه این بازار چه بوده و دلایل تبدیل آن به کانون تجاری شمال غرب ایران در عصر قاجاریه کدامند؟ فرض بر آن است که موقعیت ویژه فضایی و ارتباطی مهاباد با مناطق همجوار از جمله شمال عراق، آناتولی، روسیه، فلات داخلی ایران و واقع شدن در یکی از راه های فرعی ابریشم و نقش آن بعنوان پل ارتباطی بین تبریز- بغداد، اصلیترین عامل در انتخاب بازار مهاباد بعنوان کانون تجاری منطقه بوده است. در پژوهش حاضر، با بهره گیری از روش کتابخان هیی و میدانی مشخص گردید که علاوه بر شرایط ویژه ارتباطی، عوامل محیطی و طبیعی شامل جنگل های نواحی سردشت و بانه، کشت توتون و دامداری بدلیل وجود مراتع غنی در انتخاب بازار مهاباد بعنوان کانون تجاری منطقه در عصر قاجاریه نقش اساسی داشته اند.
خلاصه ماشینی:
بازار ساوجبلاغ مُکري، کانون تجاري عصر قاجاريه در شمال غرب ايران حسن کريميان؛ اسماعيل سليمي چکيده ساوجبلاغ مُکري (مهاباد فعلي) يکي از مهمترين شهرهاي مناطق کُردنشين ايران است که بمدت چهار سده مرکز بخشي از کردستان ايران تحت عنوان «مُکريان» بوده است.
در نوشتار حاضر تلاش بر آن است تا به اين پرسش پاسخ گفته شود که مهمترين عوامل رشد و توسعة اين بازار چه بوده و دلايل تبديل آن به کانون تجاري شمال غرب ايران در عصر قاجاريه کدامند؟ فرض بر آن است که موقعيت ويژة فضايي و ارتباطي مهاباد با مناطق همجوار از جمله شمال عراق، آناتولي، روسيه، فلات داخلي ايران و واقع شدن در يکي از راههاي فرعي ابريشم و نقش آن بعنوان پل ارتباطي بين تبريز- بغداد، اصليترين عامل در انتخاب بازار مهاباد بعنوان کانون تجاري منطقه بوده است.
(رجوع شود به تصویر صفحه) نقشه 3) منطقة مورد مطالعه (مقصودي، مهران و همکاران، 1393: 86) پيشينه پژوهشي متأسفانه تاکنون در خصوص بازار ساوجبلاغ مُکري (مهاباد) بعنوان بارزترين مرکز تجاري شمال غرب ايران در عصر قاجاريه، هیچگونه پژوهشي صورت نگرفته است.
3. مسير ارتباطي ساوجبلاغ به سردشت و بانه و از آنجا به موصل اين راه مهمترين راه تجاري ساوجبلاغ با سردشت، موصل و حتي بغداد بوده است و بگونهيي يکي از راههاي فرعي جاده ابريشم محسوب ميشود؛ بدينصورت که از شهر ميانه راه فرعي، از راه اصلي به جنوب درياچة اروميه، جلگة سلدوز و از کنار مهاباد به سردشت از طريق درههاي تنگ زاب کوچک به شمال عراق منتهي ميشد (نقشه 5)؛ (مجيدزاده، 1366: 3؛ رياضي، 1374: 49).