چکیده:
چای گیاهی همیشه سر سبز با عمری یکصد ساله است که به موجب اسناد مدون، در کشور چین بیش از پنج هزار سال سابقه دارد. هر چند تاریخ چای نوشی در ایران از بیشینه ای طولانی برخوردار است و به نقل از ابوریحان بیرونی به بیش از دو هزار سال می رسد، اما تاریخ کشت آن عمری یکصدو سیزده ساله دارد و محمد میرزا کاشف السلطنه اولین نهال های چای را در سال 1319ق در لاهیجان و تنکابن با موفقیت کشت نمود که به ثمر نشست. محمد میرزا کاشف السطنه، در راه احیاء و گسترش صنعت چای کشور با مشکلات عدیده ای روبه رو شد و حتی جانش را در این راه از دست داد. در این مقاله سعی شده است با تکیه بر اسناد و منابع جدید، جدا از ارائه تاریخچه مختصری از چای، نحوه ورود چای به ایران و آغاز کشت آن در کشور ما و مشکلاتی که کاشف السلطنه در زمان کشت چای با آن مواجه گردیده، مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
هر چند تاریخ چای نوشی در ایران از ب شیینه ای طولانی برخوردار است و به نقل از ابوریحان بیرونی به ب ش ی از دو هزار سال میرسد، اما تاریخ کشت آن عمری یکصدو سیزده ساله دارد و محمد میرزا کاشف السلطنه اولین نهال های چای را در سال ١٣١٩ق در لاهیجان و تنکابن با موفقیت کشت نمود که به ثمر نشست .
برای اولین بار حاج محمد حسین (باقر) اصفهانی، و پس از آن عبدالحسین خان ، سعی نمودند در ایران به کشت چای بپردازند، اما به دلایلی موفق به انجام دادن این کار نشدند؛ تا این که شاهزاده محمد میرزا کاشف السلطنه ، یکی از مردان شایسته و نیکنام دوره ی قاجار، که در طول حیاتش خدمات ارزنده ای به کشور و مردمش ارائه داد، توانست به این رؤیا جامه ی عمل بپوشاند.
در لاهیجان وی توانست طی قرار دادی در تاریخ ٢٨ رجب المرجب ١٣١٩، شش جریب زمین از اراضی ملکی میرزا کاظم خان نایب الوزاره در چاهانه سر که بر سر راه قدیم لاهیجان به لنگرودبود، اجاره نماید(همان ، کارتن ٢٥/٤، پرونده - ی١١٣ :١)؛ همچنین قطعه زمینی را در تنکابن از نصرالسلطنه که شوهر خواهرش بود، گرفت و برای اولین بار در این دو قطعه زمین شروع به کشت چای نمود.
(32 لازم به ذکر است که با سند اجاره نامه ی باغ چای کاری لاهیجان که از وزارت سازمان اسناد خارجه به دست آمده است ، مشخص میشود که باغ میرزاکاظم خان نایب الوزاره را کاشف - السلطنه در تاریخ ٢٨ رجب ١٣١٩ شخصا اجاره نموده است (اسناد وزارت امور خارجه ، کارتن ٢٥/٤ پرونده ی ١١٣ :١).