چکیده:
در نوشتار پیش رو راهبردهایی که در برخی گونههای زبانی ایرانی برای بیان مالکیت بهکار میرود، بررسی شده است. ابتدا نوع راهبرد ملکی هر گونه با توجّه به دسته بندی کرافت (2003) مشخّص شده و سپس ویژگیهایی که کرافت (1990) برای تحلیل ساخت ملکی تعیین کرده و متغیّرهایی همچون ترتیب مالک و ملک، مقولۀ مالک ازنظر اسم یا ضمیربودن، اهمّیت جانداری در چگونگی بیان رابطۀ مالکیت و وجود یا نبود تمایز رابطۀ تعلّقی و غیر تعلّقی در هر گونه بررسی شده است. براساس یافتههای پژوهش حاضر، در گونههای بررسیشده، غالباً از یکی از سه راهبرد حالتنمایی، مجاورت و پیونده برای بیان مالکیت استفاده شده است، امّا در برخی موارد از دو راهبرد یادشدهبرای بیان مالکیت در قالب یک گروه نحوی استفاده میشود. پیشینۀ راهبرد حالتنمایی به ایرانی باستان و پیشینۀ دو راهبرد مجاورت و پیونده به ایرانی میانۀ غربی میرسد. ازنظر ویژگیهای مورد نظر کرافت، جز در برخی گونهها که از مالکهای واژهبستی استفاده میشود، مالک و ملک بدون ادغام در مجاورت هم قرار میگیرند، تکواژ اضافه در گونههایی که آن را دارند همواره بهصورت وندی (واژهبستی) پس از سازۀ اوّل و بهندرت پس از سازۀ دوّم قرار میگیرد.
خلاصه ماشینی:
راهبرد ملکی، مالک ، ملک ، مجاورت ، پیونده ، حالت نمایی، گونه های زبانی ایرانی ١- در این پژوهش از گونه که صورت خنثی است استفاده کرده ایم و نه گویش یا زبان ، زیرا در مورد گویش یا زبـان بـودن تمـام موارد مطرح شده در این پژوهش اّتفاق نظر وجود ندارد.
W. Croft متغّیرهای دخیل در بیان رابطۀ مالکیت یا چینش ملـک و مالـک در زبـان هـای دنیـا معرّفـی شـده انـد و ویژگیهایی که ازنظر کرافت (١٩٩٠) در تحلیل دقیق تـر رده بنـدی ملکـی دخیـل بـوده انـد، در هرگونـه بررسی شده اند تا مشخّص شود دخالت آن متغّیر یا ویژگی در ساخت ملکی آن گونـه بـه چـه صـورت بوده است .
٤-١- گیلکی (رجوع شود به تصویر صفحه) بررسی داده های بالا نشان میدهد که گیلکی برای بیان رابطۀ ملکی از راهبرد حالت نمـایی ٢٩ اسـتفاده میکند؛ این حالت نمایی در اسم با حالت نمای غیر فـاعلی ə- کـه بـه مالـک اضـافه مـیشـود نشـان داده میشود (ʼ Hasan-ə pišoniپیشانی حسن ʻ)؛ البّته این نشانه پـس از مالـک هـای مختـوم بـه واکـه ظـاهر نمیشود.
متغّیرهـای جانـداری و تعلّقـی بـودن یـا غیـر تعلّقی بودن تأثیری در چینش سازه ها یا نحؤە بیان رابطۀ مالکیت در این گونه نـدارد و از ضـمایر هـم بـه صورت واژه بستی استفاده نمیشود؛ بنابراین شیؤە چینش یا شیؤە بیان رابطۀ ملکی وقتـی مالـک اسـم یـا ضمیر است ، تفاوتی ندارد.