چکیده:
زبان فارسی و عربی، به سبب همجواری و تعاملات دوسویه، از دوره باستان تا کنون، بر اثر مناسبات فرهنگی و سیاسی بسیار از یکدیگر متاثر شدهاند. اما در قرن پنجم هجری خاصه در عصر سلجوقیان به سبب رقابتهای علمی و ادبی میان شاهزادگان و امیران ولایتهای مختلف این تاثیرپذیری و اختلاط وارد بسیاری از واژههای دو زبان شد که نهایتا به تکامل تدریجی آنها منجر گردید. این پژوهش بر اساس منابع ادبی و تاریخی، نیز تحقیقات جدید، با رویکرد توصیفی- تحلیلی به تبیین علل و عوامل تاثیرگذار بر پیشرفت این دو زبان در دوره سلجوقی پرداخته است و به این نتیجه دست یافته که ریشه تحول و پیشرفت زبان فارسی به عنوان زبان ملی و زبان عربی در سطح زبان دینی و شرعی در این عصر بوده است؛ نویسندگان و شاعران دوزبانه و نیز امیران و شاهزادگان سلجوقی در فرایند این تحول و تاثیرپذیری بیشترین تاثیر را داشتند.هدف این تحقیق بررسی شخصیتهای سیاسی و ادبی دوزبانه در ادبیات فارسی و عربی، و همچنین کشف علت بقای این دو زبان در زمان حاضر است.
خلاصه ماشینی:
اين پژوهش بر اساس منابع ادبي و تاريخي، نيز تحقيقات جديد، با رويکرد توصيفي- تحليلي به تبيين علل و عوامـل تأثيرگـذار بـر پيشرفت اين دو زبان در دوره سلجوقي پرداخته است و به اين نتيجه دسـت يافتـه کـه ريشه تحول و پيشرفت زبان فارسي به عنوان زبان ملـي و زبـان عربـي در سـطح زبـان ديني و شرعي در اين عصر بوده است ؛ نويسـندگان و شـاعران دوزبانـه و نيـز اميـران و شاهزادگان سلجوقي در فرايند اين تحول و تأثيرپذيري بيش ترين تأثير را داشتند.
در دوره هاي بعد با آغاز حکومت هاي ايراني خاصه در عصر صفاريان (٢٠٧-٢٦١ق )، کوشش هاي دوستداران زبـان فارسـي در رشـد و گسترش آن در دوره هاي بعد تأثير زيادي گذاشته است و پايـه زبـان فارسـي نـوين کـه آميخته با عربي بود، گذاشـته شـد(بهار، ١٣٨١: ٢١٤- ٢١٦) و در دوره سـامانيان (٨٧٤- ١٠٠٤م )، شـــکل رســـمي و قـــانوني يافـــت (جعفريـــان ، ١٣٧٧: ٩١) و نيـــز در دوره غزنويان (٩٧٥-١١٨٧م ) به سبب علاقه سلطان محمود به شعر و ادبيـات ، بـه اوج رونـق و شکوفايي خود رسيد(زرين کوب ، ١٣٥٨: ٢٣٣ و ١٣٥).
برخي از منابع علمي نيز در عصر سلجوقي دوزبانه نوشته شد که تأثير بسـياري بـر گسترش اين نوع نوشتار داشت ؛ مهم ترين آن عبارت است از «کشاف اصطلاحات الفنون » اثر محمد علي فرزند شيخ علي بن قاضي مشهور به تهانوي.
اين نمونه از سبک دوزبانه در اشعار ملمع به وضوح ديده ميشود، شاعران بيش تـرين اشعار خود که در آن زمان با محتواي ديني، عاطفي، سياسي و جز آن بود را با يک يا دو بيت فارسي آغاز ميکردند و در ادامه بيت عربي ميآوردند، گـاهي بـر عکـس نيـز آورده شده است (همان : ٢١٥).