چکیده:
زمینه و هدف بزهکار بالقوه در مواجهه با موقعیت جرم، اقدام به تصمیم گیری می کند. مبدعان پیشگیری وضعی، تصمیم به ارتکاب جرم را بر اساس «نظریه انتخاب منطقی» تحلیل می کنند. تحلیل مبنایی این نظریه در پیشگیری وضعی نشان می دهد که از میان عقل و امیال، امیال راهبر بزهکار بالقوه است و عقل در این فرایند، به صرفه ترین راه را در اختیار او می گذارد. بزهکار بالقوه بر اساس منطق «پاداش هزینه/تنبیه» درباره ارتکاب جرم تصمیم گیری می کند. هدف از نگارش مقاله حاضر مطالعه مبانی «فلسفی» و «پوزیتیویستی» عقلانیت پیشگیری وضعی با استناد به ریشه ها و پیشینه های نظریه انتخاب منطقی است.
روش تحقیق
این پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی است. پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه ای و اینترنتی به زبان فارسی و انگلیسی انجام شده است.
یافته ها و نتایج
یافته های فلسفی این مقاله نشان می دهد که «نظریه انتخاب منطقی»، معرف نظام عقلانیت در پیشگیری وضعی است. این نظریه با استناد به فلسفه «هیوم»، از میان عقل و امیال، امیال را راهبر بزهکار بالقوه می داند و با الگوبرداری از دیدگاه های فلسفی بنتام و میل، انتخاب آماج را تابع «منفعت» می داند. با جمع این دو دیدگاه، بزهکار بالقوه با هدایت امیال، کوتاه ترین و اقتصادی ترین هدف را آماج جرم قرار می دهد. در بعد پوزیتیویستی، پیشگیری وضعی با الگوبرداری از رفتارگرایی، مبنای تصمیم گیری بزهکار بالقوه را پاداش تنبیه و در بعد جامعه شناختی، پاداش هزینه می داند. بر این اساس نظام عقلانیت پیشگیری وضعی، «عقلانیت» به معنای عقل استدلالی یا خرد ناب را به «منطق یا محاسبه اقتصادی» تقلیل می دهد. با تقلیل بزهکار بالقوه به موجودی محاسبه گر یا ماشین حساب، ارزش ها، معنویت و سعادت مفهومی ندارد زیرا اهداف توسط امیال و برای دستیابی به منفعت کوتاه مدت مادی با محاسبات اقتصادی (هزینه سود) تعیین می شود.
خلاصه ماشینی:
هدف از نگارش مقاله حاضر مطالعه مباني «فلسفي » و «پوزيتيويستي » عقلانيت پيشگيري وضعي با استناد به ريشه ها و پيشينه هاي نظريه انتخاب منطقي است .
Walters, “The Decision to Commit Crime: Rational or Nonrational?,” Criminology, Criminal Justice Law, & Society 16(2&3) (2015).
اهميت اين امر از آنجا واضح تر ميشود که بنيان گذاران پيشگيري وضعي در ارائه ديدگاه هاي خود درباره نظام تصميم گيري بزهکار بالقوه ، به طور صريح يا ضمني به مباني پوزيتيويستي يا فلسفي موجود استناد کرده اند.
Clarke, Opportuinities, Precipitators and Criminal Decisions: A Reply to Wortley's Critique of Situational Crime Prevention (US: Oxford, 2003), Vol. 16, 51.
Graeme Newman and Pietro Marongiu, Situational Crime Prevention and the Utilitarian Theories of Jeremy Bentham, ed.
Serdar Kenan Gül, “An Evaluation of Rational Choice Theory in Criminology,” Girne American University Journal of Sociology and Applied Science 8 (2009): 37.
اين نوع برداشت واضعان پيشگيري وضعي را ميتـوان بـه ويـژه بـا عبـارت Benefit-Cost Analysis و منطبق با مفاهيم Rational Choice Theory ملاحظه کرد.
اين برداشت وبر، همسو با برداشت بانيان پيشگيري وضعي درباره انتخاب هدف توسط بزهکار بالقوه و راه هاي دستيابي او به آماج جرم است .
Richard Marc Emerson, “Social Exchange Theory,” Social Psychology: Sociological Prespectives 30 (1981): 31-33.
Merton, Social Theory and Social Structure (New York: Free Press, 1968), 216.
V. Clarke, Understanding Crime Displacement: An Application of Rational Choice Theory (US: Criminology, 1987), 933.
Situational Crime Prevention and the Utilitarian Theories of Jeremy Bentham.