چکیده:
در قصههای پریان، بارداریها و زایشها نیز همچون دیگر رخدادها و عناصر اینگونه ادبی، صورتهایی دگرگونه و فراطبیعی دارند. در این مقاله، انواع بارداریها و زایشهای فراطبیعی در قصههای پریان ایرانی بررسی میشود. سپس به کمک روش اسطورهشناسی ساختگرای کلود لوی استروس، به تحلیل ساختاری و تطبیقی این قصهها با اساطیر ایرانی و نیز اسطورههای دو سرزمین همجوار یعنی هند و بینالنهرین پرداخته خواهد شد که پیوندهای فرهنگی و تاریخی با ایران دارند و بدین ترتیب شباهتهای ساختاری بارداری و زایش در قصههای پریان ایرانی با این اسطورهها نشان داده خواهد شد. سرانجام با توجه به اسطورهبنهای مشترک این روایات، الگوی ساختاری این روایتها معین میشود و با توجه به نشانهها و نمادهای موجود در روایات، نقد و تحلیل میگردد. بررسی تطبیقی این قصهها و اساطیر نشان میدهد که اشکال غیرمعمول بارداری و زایش در قصههای مورد بحث در اصل صورتهایی اسطورهای هستند که در گذر زمان تغییر شکل داده و به صورتهایی مختلف در قصههای پریان نمود یافتهاند. این روایتها تقابل دو مفهوم ناباروری (بارخواهی) در برابر بارآوری و عالم طبیعی در برابر عالم فراطبیعی و کوشش برای حل آنها را نشان میدهند. در این روایتها، تقابل غالبا به یاری عناصر واسطه فراطبیعی مرتفع میشود. این گونه بارداریها و زایشهای غیرمعمول مختص قهرمانان قصههاست و ایشان را از آغاز آفرینششان به عوالم دیگر متصل میکند و سیمای ابرانسانی و خصلتهای قهرمانی ایشان را از همان لحظه بسته شدن نطفهشان آشکار مینماید تا ممتاز بودن آنها و جهانشان را از دیگر انسانها آشکارتر سازد.در قصه های پریان ، بارداری ها و زایش ها نیز همچون دیگر رخدادها و عناصر این گونه ادبی ، صورت هایی دگرگونه و فراطبیعی دارند. در این مقاله ، انواع بارداری ها و زایش های فراطبیعی در قصه های پریان ایرانی بررسی می شود. سپس به کمک روش اسطوره شناسی ساختگرای کلود لوی استروس ، به تحلیل ساختاری و تطبیقی این قصه ها با اساطیر ایرانی و نیز اسطوره های دو سرزمین هم جوار یعنی هند و بین النهرین پرداخته خواهد شد که پیوندهای فرهنگی و تاریخی با ایران دارند و بدین ترتیب شباهت های ساختاری بارداری و زایش در قصه های پریان ایرانی با این اسطوره ها نشان داده خواهد شد. سرانجام با توجه به اسطوره بن های مشترک این روایات ، الگوی ساختاری این روایت ها معین می شود و با توجه به نشانه ها و نمادهای موجود در روایات ، نقد و تحلیل میگردد. بررسی تطبیقی این قصه ها و اساطیر نشان می دهد که اشکال غیرمعمول بارداری و زایش در قصه های مورد بحث در اصل صورت هایی اسطوره ای هستند که در گذر زمان تغییر شکل داده و به صورت هایی مختلف در قصه های پریان نمود یافته اند. این روایت ها تقابل دو مفهوم ناباروری (بارخواهی) در برابر بارآوری و عالم طبیعی در برابر عالم فراطبیعی و کوشش برای حل آنها را نشان می دهند. در این روایت ها، تقابل غالبا به یاری عناصر واسطه فراطبیعی مرتفع می شود. این گونه بارداری ها و زایش های غیرمعمول مختص قهرمانان قصه هاست و ایشان را از آغاز آفرینششان به عوالم دیگر متصل می کند و سیمای ابرانسانی و خصلت های قهرمانی ایشان را از همان لحظه بسته شدن نطفه شان آشکار می نماید تا ممتاز بودن آنها و جهانشان را از دیگر انسان ها آشکارتر سازد
خلاصه ماشینی:
در بارداریهای غیرمتعارف ، معمولا زوجی نابارور با دخالت یک عامل میانجی و فراطبیعی بارور میشوند و در زایش های غیرمعمول ، غالبا زوجی عقیم با دخالت یک عامل واسطۀ فراطبیعی صاحب فرزندی با هیأتی غیرانسانی (گیاه یا جانور) میگردند که گاهی این فرزند بعدا تبدیل به یک انسان میشود و گاهی هم تا پایان قصه به همان (1) شکل غیرانسانی باقی میماند.
از دیگر نمونه های این گونه بارداری میتوان به قصه های «چل گزه مو» و «ملک زیور» اشاره کرد که در آنها شاه نابارور با دعای مستمندان و چهل شب جمعه عبادت کردن صاحب فرزند میشود (همو، ٣/١٣٨٧: ٢٩٠، ٣٥٩؛ همو، ١٩/١٣٨٦: ٥٣٣-٥٣٤).
زادن فرزند از گیاه یا جانور این گونۀ زایش در قصه های پریان ایرانی به این شکل دیده میشود که غالبا زنی به درگاه خدا دعا میکند که بچه دار شود و پس از چندی صاحب فرزندی میشود که یا شکل انسان نیست یا انسانی است که درون گیاه یا به جلد جانوری رفته است .
اگرچه پایان این اسطوره در دست نیست ، اما با توجه به فهرست نام های پادشاهان سومری چنین مینماید که سرانجام اتنه گیاه ولادت را یافته و صاحب پسری شده است (مک کال ، ١٣٩٣: ٨٦-٨٩).
در این قصه ها، زوجی نازا به یاری یک میانجی، که غالبا یک درویش یا عابد است ، و نیز به کمک عوامل فراطبیعی، که به صورت های دعا، نذر، خوردن خوراکی ویژه یا ازدواج با دختری خاص ظاهر میشوند، صاحب فرزند میگردند.
جدول اسطوره بن های روایات مربوط به بارداری و زایش فراطبیعی نام روایت ناباروری باروری عالم طبیعی عالم فراطبیعی شاه فرزندی ندارد.