چکیده:
در تاریخ مسیحیت، اندیشه غالب، انحصارگرایی دینی بوده و نجات و رستگاری مخصوص مسیحیان شمرده میشده است. شورای دوم واتیکان، که در سال 1962 تشکیل شد، کوشید از این موضع انحصارگرایانه سخت، فاصله بگیرد و موضعی شمولگرایانه، که نجات غیرمسیحیان را ممکن میدانست، اتخاذ کند. دو تن از عالمان الاهیات مسیحی معاصر، یعنی کارل رانر و هانس کونگ، کوشیدهاند موضع اعلامیه این شورا را به صورت نظری مدون کنند. رانر نظریه «مسیحیان بینام و نشان» و کونگ نظریه «حرکت از کلیسامداری به سوی خدامداری» را مطرح میکند. این نوشتار به بیان موضع شورای دوم واتیکان و نظریه رانر و کونگ در این باره و بررسی این دو نظریه میپردازد. به نظر میرسد این دو نظریهپرداز در تطبیق این نظریه بر متون مقدس و آموزههای اساسی پذیرفتهشده در تاریخ الاهیات مسیحی موفقیت چندانی نداشتهاند. با این حال، باید اصل نظریه این دو عالم را در مقایسه با نظریه انحصارگرایانه عالمانی چون کارل بارت، مترقی به شمار آورد.
خلاصه ماشینی:
آنان معتقد بودند خدا یک بار و برای همیشه خود را به صورت عیسی مسیح مجسم کرده و به صلیب رفته و کفاره گناه آدم را داده است و بدین طریق همه کسانی که به او ایمان آورند امکان نجات برایشان فراهم شده است.
بنابراین، مانع رستگاری آنان برطرف شده و چون عنایت الاهی شامل حال همه است و خداوند به درجاتی در ادیان دیگر هم خود را آشکار کرده، اگر در همان دین خود، انسانهای خالص و صادقی باشند نجات مییابند (هیک، 1378: 66-67).
از جمله اینکه درباره نجات و رستگاری پیروان دیگر ادیان و نیز مسیحیان غیرکاتولیک مواضع صریح و روشنی گرفته شد: کسانی هم که نه به واسطه قصور خود، انجیل مسیح یا کلیسای او را نشناختهاند، با وجود این صادقانه خدا را جستوجو کردهاند و تحت عملکرد فیض تلاش میکنند تا اراده خدا را تا آن حد که وجدانشان بدیشان حکم میکند به جا آورند، میتوانند به نجات و رستگاری ابدی دست یابند.
اما اگر مسیح و آموزه تجسد را به این معنا گرفتیم که این نمونهای کامل از خودآشکارسازی خدا برای انسان است و البته خدا خود را برای دیگران و در ادیان دیگر به صورتی ناقصتر آشکار کرده است، راه برای نجات انسانهای دیگر هموار میشود.
اما در اینجا جای یک پرسش مهم باقی میماند و آن اینکه: اگر خدا مستقیما دست به کار شده و به صورتهای مختلف با انسان ارتباط برقرار کرده است چه ضرورتی دارد که قائل شویم پیروان ادیان دیگر هم به وسیله عیسی مسیح نجات مییابند؟ همانطور که پیشتر دیدیم، رانر تأکید میکرد که غیرمسیحیان درستکار بدون آنکه خود بدانند به وسیله مسیح نجات مییابند.