چکیده:
حقیقت ماهیّت مذهبی نارشاه افشار یکی از مسائلی است که در مورد آن پاسخها و نظرات گوناگونی از سوی منابع همزمان با حیات وی و برخی پژوهشگران متاخر ابراز شده است. برخی منابع عموما اروپایی وی را فردی لامذهب و معدودی از منابع داخلی وی را متهم به کفر و زندقه مینمایند. بعضی دیگر نیز وی را ماجراجویی که در اندیشهی تاسیس مذهبی جدید بوده است معرفی نمودهاند. گرایش نادرشاه به مذهب تسنن و یا تشیع نیز از دیگر نظرات مطرح در این عرصه میباشد. همچنانکه مشاهده میشود اختلاف موجود در این نظرات، به گونهای گسترده است که انجام پژوهشی مستقل را در این زمینه میطلبد. در این جستار تلاش خواهد شد پاسخی بسنده برای این پرسش به دست داده شود.
خلاصه ماشینی:
درخصوص ادعاي هنوي مبني بر قصد نادر براي ابداع مذهب جديد نيز بايد به اين نکته اشـاره نمود که در کتاب زندگي نادرشاه تأليف اين مؤلف موارد بسياري را مـيتـوان برشـمرد کـه بـه هيچ روي با واقعيات تاريخي انطباق ندارد و ناشي از عدم رعايت امانت و همچنين مراجعه ي هنوي 29 به منابع نامعتبر است .
» 41 بررسي کتاب تاريخ نادرشاه اثر فريزر و همچنين سفرنامه ژان اوتر مبـين ايـن مطلـب است که هيچکدام از اين دو نويسنده به هيچ روي قائل به ماهيت مذهبي تسنن براي نادر نيستند.
بـه گواه منابع موجود نادرشاه پس از اينکه حاضران در شوراي مغان خواهان سلطنت او شدند، شـرايطي را براي پذيرش اين درخواست معين نمود که به گزارش تـاريخ جهانگشاي نادري از ايـن قـرار بـوده است : «چون مبالغه از حد گذشت حضرت ظل اللهي فرمودند که از زمان رحلت حضرت سيدالمرسـلين و خاتم النبين صلي عليه و آله و سلم ، چهار خليفه بعد از يکديگر متکفل امر خلافت شده که هنـد و روم و ترک همگي بر خلافت ايشان قائلند، و در ايران نيز سابقا همين مذهب رائج و متداول بـوده است .
٤٦- مروي وزير مرو، همان ، ج ٣، ص ٩٨٢ ؛ نويسنده ي کتاب حکومت نادرشاه به روايت منابع هلندي با استناد به منابع خود شرحي در اين زمينه آورده است که از سوي هيچ منبع ديگري تاييد نميشود.