چکیده:
دورهی پهلوی را میتوان سرآغاز تغییرات گسترده در سیستم اداری، سیاسی و اقتصادی و به ویژه شهری ایران دانست، فرآیندی که هدف نهایی آن توسعه و نوسازی جامعه و حرکت به سمت نوگرایی و تجدد بود. رشد شتابان شهری و سیاست نوسازی و توسعه شهری در دوره پهلوی در چهارچوب همین هدف اتفاق افتاده و عصری نوین در تاریخ شهرسازی و شهرنشینی ایران آغاز شد. بازار مهمترین نهاد اقتصادی اجتماعی و صنعتی شهرهای اسلامی به حساب آمده، در نتیجه بررسی این نهاد باید در بستر اصلی آن یعنی شهر صورت گیرد، چرا که تحت تاثیر مستقیم آن بوده و در صورت بروز تحولات در شهر، بازار نیز با آن همراه میشد. بازار اصفهان نیز در دوره پهلوی به موازات دگرگونیهای گسترده شهر، تحولات عمیقی را تجربه کرد و از لحاظ کارکردی و کالبدی تحتالشعاع قرارگرفت.
تحقیق صورت گرفته بر آن است تاثیر این تحولات را بر بازار اصفهان توصیف و تبیین کند. با این فرض که حکومت پهلوی در طی سال های 1304 تا 1357 ش/ 1925 تا 1979 م با ایجاد تغییرات گسترده در عرصههای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و به ویژه صنعتی باعث شکلگیری سلسله تحولاتی در شهر شد که بازار اصفهان نمیتوانست از عواقب آن به دور باشد. هدف پژوهش بازنمایی روند تاریخی تحولات شهری در ایران و جایگاه بازار سنتی، تبیین عوامل موثر بر تحولات شهری ایران در عصر پهلوی و نهایتا بررسی این تاثیرات در دو بعد کالبدیکارکردی بازار و اصناف آن است. در پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی، ابتدا به بررسی منابع کتابخانهای(تحقیقی و دست اول) پرداخته، سپس با استفاده از مصاحبه و رجوع به مجموعه کتب اسنادی و همچنین اسناد سازمان اسناد و کتابخانهی ملی، متون آماری و روزنامههای وقت، اطلاعات تکمیلی با جزئیات بیشتر افزوده خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
تقسیم بندی عناصر بازار سنتی براساس عملکردآنها (رجوع شود به تصویر صفحه) ١-٢ تحولات عمرانی شهر اگرچه در این دوره بلدیه نقش محوری در عمران و توسعه شهری داشت ، اما اقدامات این اداره تحت نظارت مستقیم وزارت داخله و با مساعدت (به ویژه مساعدت مالی) دولت اعمال میشد؛ که در اسناد گوناگونی منعکس شده است .
علاف ، نعلبند، زین ساز، پالان دوز، سورچی، درشکه دار، آهنگر، نجار، نقاش ، خیاط و سراج از این دست میباشند(نورائی: ١٣٨٦: ٢٠؛ مختاری،١٣٨٠ ،ج ١: ٢٦٥- (264 صنف جدید دیگری به دنبال نیاز کارخانه های شهر اصفهان به لوازم یدکی و تعمیرات ماشین های کارخانجات بوجود آمد، این صنعتگران اگرچه پس از جنگ جهانی دوم دچار بحران کاری شدند اما پس از عبور از بحران بیکاری به کار خود توسعه دادند تا جایی که مقدمات تشکیل سندیکا و شرکت برای صنف خود را نیز فراهم کردند تا از این طریق با کمک دولت مقادیری ماشین آلات مورد نیاز کارخانه ها را از خارج وارد کرده و حتی به ساخت برخی از ماشین ها و ابزارآلات و لوازم یدکی مورد نیاز اقدام کنند.
این خواست همراه با شعارهای تحول خواهانه و تبلیغ توسعه و نوسازی دستگاه حکومت پهلوی زمینه ی مناسبی را برای آغاز سلسله ای از تحولات شهری فراهم آورد اگرچه در دوره قاجار با ورود ایران به فرآیند ادغام در سیستم سرمایه داری جهانی و ورود کالاهای خارجی و ایجاد تعداد محدودی کارخانه در خارج از بافت بازار، نقش بازار به تدریج به عنوان محور اصلی اقتصادی شهر تضعیف شد، اما تحول کالبدی اصلی و نزول جایگاه بازار در شهر در دوره پهلوی اتفاق افتاد.