چکیده:
امپراتوری بریتانیا طی چند قرن از آغاز قرن هفدهم تا پایان قرن بیستم میلادی، قدرت برتر در خلیج فارس بود. انگلیس برای حفظ برتری قدرت و منافع خود در منطقه از هیچ کوششی فروگذاری نمی کرد و برای تامین این اهداف، ابزارها و الگوهای مشخصی داشت. ایران یکی از کشورهای مهم منطقه بود که انگلیس از اوایل قرن هفدهم میلادی روابط ویژه با آن برقرار کرد. کیفیت این روابط به قدرت حکومت مرکزی در ایران بستگی داشت، علاوه بر اینکه تحت تاثیر تحولات و رقابت های بین المللی نیز بود. اگر بپذیریم که سیاست خارجی دارای عناصر مستمر و مداوم در کنار عناصر تغییرپذیر است، باید گفت که شناخت الگوهای رفتاری انگلیس و ابزارهای به کار رفته در طول تاریخ اهمیت خاص دارد و بررسی ریشه ها می تواند در فهم سیاست های امروز این کشور راهگشا باشد. سوال اصلی پژوهش حاضر این است که اهداف و الگوهای سیاست خارجی امپراتوری بریتانیا و حضور این کشور در خلیج فارس چه بوده است؟ فرضیه این است که بریتانیا از الگوی ویژه و منحصر به فردی برای ایجاد و گسترش الگوی استعماری و هژمونیک منطقه ای خود بهره می برد و آن به کارگیری نیروهای مختلف سیاسی، اقتصادی و نظامی و استفاده از نیروهای منطقه ای و محلی برای پیشبرد اهداف خود در منطقه خلیج فارس بود.
خلاصه ماشینی:
com@mnkazemi٢٠٠٠ مقدمه برای بررسی سیاست خارجی انگلیس در منطقه ای راهبردی همچون خلیج فارس باید به عناصر مادی و فکری هر دو توجه کرد و این مهم می تواند از تلفیق منابع دست اول (اسناد) و بررسی تحلیلی وقایع (مقاله و کتاب ) حاصل شود که در این بررسی از هر دو منبع بهرة لازم گرفته شده است .
هدف از این سفارت ، گسترش تجارت بریتانیا در خلیج فارس ، جلوگیری از اقدام نظامی حاکمان افغانستان علیه هند و جلوگیری از گسترش نفوذ فرانسه در ایران و عمان بود (همان : سند شماره (٢)A٢٣، (٢)A٢٤، (٢)A٢٥، A٢٦).
علائق اقتصادی در منطقه خلیج فارس و دریای عمان با تشکیل کمپانی هند شرقی که با صادرات گسترده به ویژه پس از انقلاب صنعتی ،توان رقابت را از تولیدکنندگان بومی می گرفت و تراز بازرگانی همواره به سود بازرگانان بریتانیا بود (آرشیو اسناد وزارت امور خارجه ،اسناد .
٦. ایجاد تحریکات به منظور حرکت های مرکزگریز و زمینه سازی برای سرکشی در برابر دولت تهران در میان برخی از مناطق و عناصر مستعد چون گروه های عشایری عشیره های عرب ایرانی و شیخ خزعل با استفاده از عناصر نفوذی انگلیسی ، چون هنری لایارد و تلاش برای تضعیف هرچه بیشتر نقش آفرینی ایران در حوزة خلیج فارس و دریای عمان با برنامه هایی چون مبارزه با برده داری ، حق تفتیش تمام ناوگان در حال فعالیت در منطقه و مبارزه با تجارت اسلحه (ابراهیمی ، ١٣٨٧: ٩٥-٧٤) ٧.