چکیده:
ظهور صفویان و بهدنبال آن رسمیسازی مذهب تشیّع در ایران» تحولات فرهنگی زیادی
پدید آورد که آثار آن تا به امروز نیز باقی است. پادشاهان صفوی در این راه از ابزارهای
متعددی استفاده کردند که توسعه اماکن مذهبی شیعیء یکی از آنها بود. بیگمان مهمترین
مکان مذهبی در ایران» حرم مطهر امام رضا (علیهالسلام) بود. بارگاه علیینموسیالرضا
(علیهماالسلام) با توجه به اینکه در درون مرزهای قلمرو صفوی بوده و صفویان نیز خود
را از طریق امام موسی کاظم (علیهالسلام) منسوب به آن حضرت میدانستند. نسبت به
قبور سایر ائمه (علیهمالسلام) از موقعیت خاصی برخوردار بوده است. از اینروء پادشاهان
صفوی توجه ویژهای به این آستانة مقدس داشته و از ظرفیتهای آن مکان برای ترویج
تشیع بهرهبرداری کردند. این پژوهش سعی دارد ضمن تبیین جایگاه حرم مطهر رضوی
در درون سیاست مذهبی صفویان برای ترویج تشیّع» بهصورت موردی نگاهی به کارکردهای
این مکان در امر توسعة تشیّع داشته باشد. در این نوشتار برای رسیدن به درک مناسبی از
این موضوع, جایگاه این مکان در تاریخنگاری عصر صفوی بررسی خواهد شد.. گزارشهای
تاریخی حکایت از توجه زیاد پادشاهان صفوی به این بارگاه مطهر دارد و زیارت. توسل,
عبادت و اعتکاف و دفن در حرم و... از مواردی هستند که مورد توجه مورخان قرار گرفتهاند.
خلاصه ماشینی:
علاقه منــدي پادشــاهان صفــوي و شــخصيت هاي حکومتــي ايــن دوره بــه زيــارت آســتان مقــدس ثامن الائمـه (عليه السـلام ) و توسـل و اسـتمداد از ايشـان ، موجـب گرديـده بـود تـا مورخـان ايـن دوره هماننـد دوره هـاي پيشـين تاريـخ ايـران دوره اسـلامي کـه تقريبـاً تمامـي توجـه آنهـا بـه تاريـخ سياسـي و گـزارش زندگانـي پادشـاهان بـوده اسـت ، بـه ذکـر ايـن تعامل هـا بپردازنــد؛ تعامل هايــي کــه بــا ابــراز علاقــه و اظهــار ارادت از طــرف ايــن افــراد نســبت بــه بــارگاه امــام رضــا (عليه الســلام ) همــراه بــوده اســت .
عبدي بيــگ دربــارٔە زيــارت رفتــن شــاه طهماســب مي نويســد: «شاه طهماســب از جـام بـه مشـهد مقـدس رضـوي آمـده بـه دولـت زيـارت عتبـه عليـه و سـده سـدره مرتبـه رضيـه رضويـه علـي مـن حـلّ فيهـا الـف صلـؤە و تحيـۀ کل آن و حيـن مـن الله و الملائکـه و ٍ النـاس اجمعيـن مشـرف گشـته چنـد روز در آن آسـتان فلـک آشـيان قيـام فرمـود» (عبـدي بيــگ ، ١٣٦٩: ٨٨) در دوران حکومــت شاه طهماســب ، عــلاوه بــر خــود او يــک مقــام عالي رتبــه ديگــر، يعنــي همايـون ، پادشـاه هنـد نيـز بـه زيـارت امـام رضـا (عليه السـلام ) رفـت کـه تاريـخ نـگاران ايـن دوره در کتاب هايشـان بـه آن اشـاره داشـته اند.
بعـد از مراسـم زيـارت و لـوازم طاعـت و عبـادت مضمـون ايـن مقـال ادا فرمـود: ندارم جز طواف کوي تو چون مقصد ديگر نبندم جز خيال روضه ات نقش دگر در دل » (حسيني قمي ، ١٣٥٩، ج ١: ٣٨٤) همچنيـن ، از زيـارت معـروف شـاه عباس اول کـه بـا پـاي پيـاده از اصفهـان تـا مشـهد صورت پذيرفــت ، حکايــت بــه ميــان آمــده اســت کــه در واقــع کانــون اصلــي توجــه تاريخ نــگاران صفـوي بـه موضـوع زيـارت امـام رضـا (عليه السـلام ) اسـت .