چکیده:
موسیقی شعر عامل جذابیت متون نظم است. این عامل در غزلهای «سلطان ولد» جلوهای دیگر دارد که با عنوان توازن آوایی در قالب یادشده، نمود چشمگیری یافته است. شاعر با استفاده از توازن کمی در مبحث وزنی و استفاده از وزنهای مختلف، چاشنی ضرب و آهنگ غزلهای خود را افزایش داده است. سلطان ولد به کمک وزن دوری، جذبه و شور خاصی به غزل میبخشد، تا جایی که بیشترین بسامد وزن دوری را در استفاده از وزن تند و ضربی این قالب شعری مشاهده میکنیم. وی در کاربرد توازن آوایی کیفی، به انواع تکرار دست میزند و با تکرار انواع صامت و مصوتهای زبان فارسی، سعی در زیباسازی غزلهایش نموده است که استفاده وی از مصوت بلند «آ» از بسامد بالایی برخوردار است و از مصوت کوتاه «-» در زمینه تکرار، کمترین بهره را برده است. سلطان ولد با استفاده از تکرار واکه و همخوانها در آغاز و پایان واژگان، جلوهای آهنگین به اشعارش میبخشد که این بهرهگیری شاعر از انواع تکرار در جایگاه قافیه از نمود بیشتری برخوردار است. بنابراین میتوان گفت که سلطانولد با بهره¬گیری از انواع توازن در بخش همصدایی و همحروفی با رعایت انواع همخوانها، موسیقی خاصی به غزلهایش بخشیده است که در زمینههای مختلف قابل بررسی است. این پژوهش با روش تحلیلی- توصیفی صورت گرفته، که ابتدا مباحث توازن آوایی را در غزلهای سلطان ولد شناسایی کرده، سپس ضمن تحلیل هر یک از آنها، بسامد هر کدام را در قالب نمودارها و جداول مشخص نمودهایم.
خلاصه ماشینی:
بنابراین با توجه به مطالب بیانشده باید گفت که سلطان ولد پـس از مـرگ پـدر بـه ایجاد فرقه مولویه همت گذاشت و از آنجا که اساس شیوه آنان رقـص و سـماع بـود، آیـا وی در سرودن غزل و بهرهگیری از وزنهای شاد و ضربی در جهت پیشبرد اهداف خـود بهره برده است و همچنین عوامل موسـیقیایی شـعر در بخـش تـوازن آوایـی غـزلهـای سلطانولد به چه صورت است ؟ بنابراین هدف از پژوهش حاضر، نشان دادن کاربرد انـواع توازن آوایی و بسامد هر یک از آنها در زیباسـازی غـزلهـای سـلطان ولـد اسـت .
بـرای پیشبرد این اهداف در بعضی قسمت های پژوهش ، از صد غزل آغازین دیوان سلطان ولـد به عنوان نمونه آماری برای بسامدگیری اسـتفاده کـردهایـم و در بعضـی قسـمتها ماننـد توازن آوایی و نشان دادن بسامد اوزان به کار گرفته شد، تمـامی غزلهـا را مـورد واکـاوی قرار دادهایم تا نتایج به دست آمده از دقت بیشتر برخوردار شوند.
(رجوع شود به تصویر صفحه) شکل ١- بسامد اوزان به کار رفته در صد غزل سلطان ولد در جدول زیر انواع وزن و بحرهای استفادهشده در همه ٨٢٦ غـزل سـلطان ولـد بـه همراه تعداد غزلها در هر کدام، به ترتیب بیشترین کارکرد آورده شده که پس از آن نیز نموداری برای تعیین میزان درصدی این اوزان رسم شده است .
با توجه به این توضـیحات باید گفت که سلطان ولد در غزلهای خویش به شکل بسیار جذابی از هر سه مصوت بلنـد «آ»، «ای» و «او» استفاده کرده و موسیقی جالب توجهی را در شعرش ایجاد کرده اسـت کـه نمونه های زیر تنها بخش کوچکی از دریای بیکران تکرار واکه ای را نشان می دهد.