چکیده:
«آیات الست» از مشکلترین آیات در حوزة تفسیر شمرده میشوند، به گونهای که اندیشة روشنی از آنها در میان مفسران دیده نمیشود. از بحثهای بنیادین در این زمینه، عمومیت یا اختصاص خطاب در این آیات است. برخلاف مشهور که خطاب «الست بربّکم» را با تکیه بر روایات به عموم انسانها نسبت دادهاند، دو تن از مفسران و صاحبنظران بهنام تشیّع و تسنّن، سید مرتضی علمالهدی و جارالله زمخشری، با کنار نهادن روایات، معنایی خاص و معیّن از این آیات ارائه دادهاند. این پژوهش با استفاده از روش توصیفیـ تحلیلی به بررسی و تبیین دیدگاه دو مفسر نامبرده پرداختهاست. نتایج پژوهش بیانگر فقدان اعتبار برخی از روایات معطوف به آیات محل بحث است. اختصاص خطاب آیه به مخاطبان ویژه و نفی عمومیت خطابـ آن گونه که بسیاری از مفسران گفتهاندـ از دیگر نتایج مهم این پژوهش است. نتایج این پژوهش در حل مشکلات متعدد تفسیری ذیل آیة الست کاربرد دارد و با تکیه بر آن میتوان برخی از ابعاد مبهم تفسیر آیة الست را روشن ساخت.
خلاصه ماشینی:
برخلاف مشهور که خطاب «الست بربکم » را با تکیه بـر روایـات بـه عمـوم انسان ها نسبت داده اند، دو تن از مفسران و صاحب نظران به نام تشیع و تسنن ، سید مرتضی علم الهـدی و جارالله زمخشری ، با کنار نهادن روایات ، معنایی خاص و معین از این آیات ارائه داده اند.
ضرورت بحث به باور ما، آنچه این دو اندیشمند و صاحب نظر علوم قرآنی دربـارة آیـات السـت بیـان داشته اند، شایستۀ توجه و راهگشای حل معضل تفسیر آیات محل بحث است ، با این شرط که برخی اشکالاتی که بر نظریۀ ایشان وارد شده ، نظیر تمثیلی بودن زبان آیات ، از دیدگاه آنان تجرید شود و با توجه به واقعیت های تاریخی که قـرآن از سرگذشـت اسـلاف یهـود بیان داشته ، تأملی بایسته در باب مصداق این آیات صورت گیرد.
وی در این زمینه مینویسد: «بعضی از کسانی که بصیرت و دقت نظر لازم را ندارند، گمان کرده اند کـه تأویل این آیه (الست ) آن است که خداوند متعال از پشت آدم (ع ) همۀ ذریه اش را به صورت ذره خارج ساخت و از آنـان بـا معرفتـی کـه بـه ایشـان بخشـید، اقـرار گرفت و بر خودشان شاهد قرار داد، در حالی که این تأویل علاوه بر اینکه عقـل آن را باطل و محال مـیشـمارد، از امـوری اسـت کـه ظـاهر قـرآن بـرخلاف آن شهادت میدهد» (همان ، ١٩٩٨م .