چکیده:
اهداف و زمینهها: با توجه به مطالعات میدانی و کتابخانهای، یکی از ویژگیهای مهم دوره کواترنری چشمانداز توده سبلان، تغییرات اقلیمی و فعالیتهای تکتونیکی است. بنابراین فعالیتهای تکتونیکی و تغییرات اقلیمی، به همراه سایر عوامل داخلی و خارجی بهطور همزمان و همراه هم در شکلگیری و تحول مخروطافکنههای کواترنری فرورفتگی مشکینشهر نقش غیرقابلانکار داشتهاند. هدف این پژوهش، بررسی نقش عوامل تکتونیکی و اقلیمی دوره کواترنری در تحول ژئومورفولوژیک مخروطافکنههای فرورفتگی مشکینشهر بود.
روششناسی: ابتدا با استفاده از خطوط میزان، شبکه آبراههها و نقاط ارتفاعی (DEM) منطقه به عنوان نقشه پایه با دقت 20متری در محیط GIS تهیه شد و سپس دادههای مورد نیاز جهت محاسبه شاخصهای ژئومورفیک (تقعر رودخانهها، پروفیل نیمه لگاریتمی رودخانهها و برش راس مخروطافکنهها)، رسم نقشههای (توپوگرافی و شبکههای رودخانهای) و پروفیلهای مختلف از آن استخراج گردید. بررسی شواهد رسوبی از طریق لوگهای زمینشناسی امکانپذیر شد. برای مرزبندی حوضههای آبریز و مخروطافکنهها از نرمافزارهای Arc Hydrow و Google Earth و برای رسم لوگهای زمینشناسی از نرمافزار Rock Works 16 استفاده گردید. در پژوهش حاضر به صورت گسترده از مشاهده میدانی استفاده شد.
یافتهها: دو پدیده مهم آتشفشان-تکتونیک و تغییرات اقلیمی دوره کواترنری، نقش قاطع در شکلگیری و تحول مخروطافکنههای کواترنری فرورفتگی مشکینشهر داشته است. همزمانبودن فعالیت آتشفشانی سبلان با حاکمیت یخچالها و بارندگی سیلآسا در عهد پلئیستوسن پسین، موجب ایجاد جریان گلی (لاهار) بهصورت دورهای شده و رسوبگذاری در مخروطافکنهها و حوضهها را به دنبال داشته است. در مقابل، تغییر اقلیم از دوره یخچالی به بینیخچالی در عهد هولوسن و آرامش تکتونیکی، موجب برش حوضهها و مخروطافکنههای وابسته شده است.
نتیجهگیری: چشمانداز سبلان بهعنوان مهمترین کنترلکننده مخروطافکنههای فرورفتگی مشکینشهر در یک مرحله گذار قرار دارد؛ به این معنی که از یک مرحله تکتونیک به یک مرحله غیرتکتونیک یا آرامش تکتونیک و از یک دوره یخچالی به یک دوره بینیخچالی مانند شرایط امروزی رسیده است.