چکیده:
پژوهش حاضر در پی یافتن منابع اصلی آموزههای صدرالمتالهین در میان آثار اوست. نگارنده با روش پژوهش کیفی و توصیفی مبتنی بر مطالعات کتابخانهای تلاش کرده از لابهلای آثار صدرالمتالهین به این سوال پاسخ گوید که منابع اصلی وی که از آنها در مقامهای سهگانة گردآوری، داوری و نظریهپردازی بهره برده، کدام است. اگرچه استفادة صدرالمتالهین از منابع مختلف قطعی است، اما در تعداد و انواع آن بین محققان اختلافنظرهایی وجود دارد. با وجود این، نگارنده بر این باور است که مبتنی بر بررسی آثار صدرالمتالهین، میتوان از هشت منبع به عنوان منابع اصلی او نام برد، که عبارتند از: قرآن و حدیث، فلسفة یونان، فلسفة مشاء، فلسفة اشراق، مکتب اصفهان، عرفان ابنعربی، تفکر کلامی، و آموزههای فلسفی ـ کلامی اسماعیلیه. شناخت صحیح منابع آموزههای صدرالمتالهین به کیفیت و صحت ارزیابی محققان از افکار و نظرات صدرالمتالهین و حکمت متعالیه او میافزاید.
خلاصه ماشینی:
با وجود این، نگارنده بر این باور است که مبتنی بر بررسی آثار صدرالمتألهین، میتوان از هشت منبع به عنوان منابع اصلی او نام برد، که عبارتند از: قرآن و حدیث، فلسفة یونان، فلسفة مشاء، فلسفة اشراق، مکتب اصفهان، عرفان ابنعربی، تفکر کلامی، و آموزههای فلسفی ـ کلامی اسماعیلیه.
از طرفی، طبق آمارهای دادهشده، ذکر بالغ بر 70 بار (سجادی، 1379، ص18) نام شیخ اشراق در آثار صدرالمتألهین بیانگر اهمیت جایگاه وی نزد صدرا است، بهویژه اینکه سهروردی همان مسلکی را دارد که صدرالمتألهین آن را یکی از اضلاع مهم مکتب خود قرار میدهد؛ و آن، مسلک اشراقی و شهودی است؛ و به همین دلیل از سهروردی با عنوان «الشیخ المتأله» (صدرالمتألهین، 1981، ج2، ص44) یاد میکند.
با وجود اینکه صدرالمتألهین بیش از همه، آموزههای ناب عرفانی را مدیون ابنعربی و شارحان اوست، اما عظمت عرفان ابنعربی، منجر به این نشد که صدرالمتألهین، افکار عرفای بنام دیگر را نادیده بگیرد؛ چنانکه از بزرگان عرفان، همچون جنید بغدادی، حلاج، ابوسعید ابوالخیر، عطار نیشابوری و جلالالدین رومی و بسیاری دیگر، در آثارش یاد میکند که بیانگر مطالعه آثار آنها و بهرهگیری از آموزههای ایشان است.
نتیجهگیری پژوهش حاضر بیانگر آن است که صدرالمتألهین در آراء و تفکرات خود از منابع مختلفی بهره برده که میتوان آنها را در قالب هشت منبع دستهبندی کرد: قرآن و حدیث، فلسفة یونان، فلسفة مشاء، فلسفة اشراق، مکتب اصفهان، عرفان ابنعربی، تفکر کلامی و آموزههای فلسفی کلامی اسماعیلیه منابع اصلی تفکر صدرالمتألهین را تشکیل میدهند که از آن، به حکمت متعالیه تعبیر میشود.