چکیده:
هر چند موضوع «دیگری»، در بین اندیشمندان مسلمان بهعنوان یک مسئلۀ مستقل مطرح نبوده است لکن ظرفیت طرح این بحث بین همۀ نحلههای فکری در جهان اسلام، بهویژه در عرفان وجود دارد. بر این اساس میتوان برای نمونه پرسش از «دیگری» را به آثار ابنعربی بهعنوان نمایندۀ عرفان اسلامی عرضه و مبانی فکری او را در این زمینه جستوجو کرد. وحدت وجود بهعنوان مهمترین مبنای جهانبینی ابنعربی در جایجای نظام عرفانی او به چشم میخورد و از مهمترین اصول تعیینکنندۀ راهبرد رفتاری او در قبال «دیگری» است. در مباحث مربوط به هستیشناسی، حق و خلق، حقیقتی واحدند که چنانچه جهت وحدت آن لحاظ شود، حق است و اگر به جنبۀ کثرت آن توجه شود، خلق است؛ لکن جامعترین نگاه به عالم هستی، ملاحظۀ هر دو جهت وحدت و کثرت است. نگاه جامعی که با وجود پذیرش کثرت، با ملاحظۀ وحدتی ورای کثرات، زمینه را برای پذیرش «دیگری»، با همۀ تضادها و اختلافها فراهم میکند. این نگرش با تسری یافتن به حوزۀ معرفتشناسی، رویکرد ویژۀ ابنعربی در مواجهه با تقابلهای معرفتی را نیز روشن خواهد کرد.
خلاصه ماشینی:
با توجه به اينکه وحدت وجود محور جهان بينـي عرفـاني ابـن عربـي است ، اين سؤال مطرح مـيشـود کـه رويکـرد وحـدت وجـودي چگونـه در بـاب مسـئلۀ «ديگري» حرفي براي گفتن خواهد داشت و آيا امکان ارتبـاط بـين ايـن رويکـرد و مسـئله وجود دارد؟ مروري بر انديشۀ برخي از متفکران سدة بيستم دربارة «ديگري » هايدگر از معروف ترين فيلسوفان سدة بيستم ، با اشاره به اين مطلب که تاريخ مابعدالطبيعـۀ پس از افلاطون ، تاريخ غفلت از هستي و توجه به هستنده است ، فلسـفۀ خـود را تمهيـدي براي توجه مجدد به هستي و شناخت آن مـي دانـد و بـه ايـن منظـور در ميـان هسـتنده هـا، شناخت انسان و به تعبير او دازاين را معبري براي شناخت هسـتي قـرار مـي دهـد.
به همين سبب است که ابن عربي بـرخلاف غالـب عرفـا کـه بـه خلـوت و عزلت نشيني تأکيد مي کنند، به اصل همزيسـتي و همگرايـي توجـه دارد و بـه همراهـي بـا جماعت توصيه مي کند (ابن عربي، بيتا، ج ١: ٧٤٤) بدون اينکه در توصيه به زندگي جمعي (همانند هايدگر و مارسل ) دغدغۀ تبديل شدن مناسبات انساني به مناسـبات ابـزاري داشـته باشد و همچون بوبر، نگران فروکاسته شدن روابط انسان ها به رابطۀ من - آن بوده يـا بسـان سارتر، دلواپس آن باشد که در اين جماعت ، يکي با نگاهش ديگري را بردة خود کند؛ چـرا که مبناي او با مباني اين متفکران متفاوت است .