چکیده:
مطالعۀ تطبیقی رویکرد فخر رازی و استیس به زبان دینی، حاکی از این بوده که در حیطۀ روششناسی، تأکید آنها بر روش عرفانی و شهود دینی است. در حوزۀ توجیه باورهای دینی، رویکرد مبناگرایانه به گزارههای دینی داشتهاند. استیس کل دین را برابر با عرفان و ورای عقل و نطق و متناقضنما دانسته است. در حالیکه فخر رازی تنها بخشی از دین را بیانناپذیر و زبان ناظر به آن را حقیقی پنداشته است. به همین نحو ایمان دینی و تلقی از وحی، از منظر آنها نیز تفاوت دارد. در حوزۀ نقد و ارزیابی اینگونه است که در دیدگاه استیس، علاوه بر تناقض درونی، دو عالم مادی و غیرمادی جدا و در عرض هم تصور شدهاند. رویکرد استیس دارای لوازمی چون ایمانگرایی، غیرشناختاری بودن زبان دینی، بینیازی انسان از وحی و ... است. اما فخر رازی روش ایمانگرایانه- عقلگرایانه به زبان دینی داشته و با تحلیل اسما و اوصاف الهی با دو رویکرد سلبی و ایجابی، انسان را نیازمند وحی دانسته است. از اینرو دیدگاه فخر رازی نسبت به استیس در حوزۀ زبان دینی، کاملتر محسوب میشود.
خلاصه ماشینی:
تطبیق و نقد رویکرد فخر رازی و استیس به زبان دینی * معصومه سالاری راد استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران ، ایران (تاریخ دریافت : ١٣٩٧/٠٨/١٣؛ تاریخ پذیرش : ١٣٩٨/٠٢/٢١) چکیده مطالعۀ تطبیقی رویکرد فخر رازی و استیس به زبان دینی، حاکی از این بوده که در حیطۀ روش شناسـی، تأکیـد آنهـا بـر روش عرفانی و شهود دینی است .
وی در دورة دوم حیـات علمی و فکریش با تأکید بر محدودیت عقل در شناخت پاره ای از باورهای دینـی و ضـمن بیان ناتوانی زبان در ابراز و توصیف این سنخ از مدعیات دینی، به روایت خاص خویش از ایمان گرایی گرایش یافته است ؛ به گونه ای که میتوان از تلقی خـاص رازی از ایمـان گرایـی خردپیشه سخن گفت .
رویکرد استیس به زبان دینی استیس در مسئلۀ زبان دینی قائل است به اینکه همۀ گزاره های ناظر به واقـع (هـر چـه کـه بتوان به صورت استدلالی و منطقی در قالب مفاهیم بیان کرد) صـرفا نـاظر بـه نظـام زمـانی هستند و این گزاره ها به نحو طبیعت گرایانه تفسیر میشوند.
از جمله شباهت های دیدگاه فخر رازی و استیس ، تأکیـد آنهـا بـر ایـن نکتـه اسـت کـه گزاره های دینی ورای عقل ، زبان و منطق هستند.
مبانی معرفت شناختی دیدگاه فخر رازی در مقالۀ «تبیین رویکرد سلبی فخر رازی به زبان دینی با تأکید بر مبـانی آن »، مجلۀ جستارهای فلسفۀ دین ، سال چهارم ، شمارة اول ، ١٣٩٤ تبیین شده است .
٢. یکی از تفاوت های اساسی فخر رازی و استیس در مسئلۀ زبان دینـی، نگـاه متفـاوت آنها به دین و نوع رویکرد آنها به ایمان دینی است .