چکیده:
باآنکه طی چند دهه اخیر در شرح دشواریها و رفع مبهمات لغوی شاهنامه کوششهایی شده است، هنوز کم نیستند بیتهایی که مبهماند و یا واژهها و ترکیباتی که معنای دقیق آنها روشن نیست؛ از آن جمله است واژه «یادگار» که در بیتی از شاهنامه کاربردی خاص دارد و «سند» که دست کم سه بار در شاهنامه استعمال شده و به نظر نمیآید که فردوسی در همه موارد از این واژه همان معنایی را میخواسته که در فرهنگها ضبط شده است. در این جستار، یادگار را به کمک دو متن کهنسال عربی که در آنها به صورت ایاذکار/ ایادکار به کار رفته است وارسی کرده و نتیجه گرفتهایم که این واژه در آن بیت به معنی طومار است و چنانکه یکی از پژوهندگان نیز یادآور شده در یکی از گویشهای محلی فارس به همین معنی رواج داشته است. سند نیز در بیت مورد سخن به معنی شخصی است که نسبش را به کسی بازخوانند ولی از نسل او نباشد (فرزند خوانده/ پسرخوانده) و به این معنی در یکی از ترجمههای قدیم قرآن به کار رفته است.
خلاصه ماشینی:
com تاریخ دریافت : ١٣٩٧/١١/٢٣ تاریخ پذیرش : ١٣٩٨/٢/٢٢ یادگار در داستان هرمزد پس از آنکه بهرام چوبین پرموده پسر ساوه شاه (پادشـاه ترکـان ) را اسـیر کـرد و او را نزد هرمزد فرستاد، دستور داد تا از گنج های پرموده فهرستی تهیه کنند: دبیـــران برفتنـــد دل پـــر هـــراس ز شبگیر تا شب گذشـته سـه پـاس ســیه شــد بســی یازگــار از شــمار نبشــته نشــد هــم بــه فرجــام کــار (فردوسی، ١٩٧٠، ٤/٣٩١/٨-١٢٦٣) دکتر آیدنلو نخستین بار نظر شاهنامه پژوهان را به واژة ناشناختۀ یازگار جلب کرد و یادآور شـد کـه علاوه بر دستنویس لندن که اساس چاپ مسکو بوده در دستنویس سعدلو (ص ٨٩٦) نیـز بـه صـورت یارکار ضبط شده است .
و قلعۀ الجص بناحیۀ ارجان ، و فیها مجوس و ائاذکارات الفـرس و ایـامهم تتـدارس فیهـا و هـی منیعۀ جدا (اصطخری، ١٨٣٩: ٦٠) کاتب این نسخه در گذاردن نقطه بسیار سـهل انگار بـوده و بیشـترکلمات را بینقطـه کتابـت کـرده است و ملاحظه میشود که حرف دوم ائاذکارات را نیز بینقطـه نوشـته اسـت ؛ امـا در اینکـه ایـن واژه همان ایاذکارات / ایادکارات است که در نسخه ای از المسالک والممالک بـه بادگـذارت تحریـف شـده هیچ تردیدی نیست چنانکه صورت درست آن در یکی دیگـر از دسـتنویس های ایـن کتـاب مشـاهده میشود.
درج را فرهنگ نویسان قدیم ، کاغذ و نبشته (صفیپوری، ٣٦٤/١)؛ الذی یکتـب فیـه (سـجزی، ١٣٦٤: ١١٧)؛ طومار (تاج الاسـامی، ١٣٦٧: ١٧٥)؛ طومـار و پیچ نامـه (دهـار، ١٣٤٩: ٢٦٩/١)؛ طومـاری بـود کـه درآن چیزها نوشته باشند (برهان ، ١٣٦١: ٢/ ٨٣٢) معنی کرده اند؛ بنابراین ایادکارات الفرس طومارهـایی بـوده است که تصاویر پادشاهان ایران باستان و مرزبانان و هیربدان و موبـدان و سرگذشـت و داستان هایشـان بر آن ثبت شده بوده است .