چکیده:
این مقاله با بررسی روندهای چهارگانه امنیتی در عراق کنونی، به بررسی دلایل ایجاد و تداوم شرایط بحرانآمیز در عراق پرداخته و عوامل موثر در این بحران را با تاکید بر ظهور داعش در دو سطح داخلی و خارجی احصاء کرده است. این مقاله درصدد است با تاکید بر عوامل و متغیرهای مرتبط با سوابق تاریخی و تعارضات هویتی نظیر مسائل مرتبط با اقوام، مذاهب و بافت اجتماعی عراق؛ و نهایتا تحمیلهای نظام بینالملل که ناشی از مولفههایی چون تاثیرپذیری شدید عراق از آن، حضور بازیگران خارجی مداخلهگر و نگاه منفی کشورهای عربی به عراق است، چرایی ظهور بحران در قالب گروهی افراطگرا همچون داعش را بررسی کند. مبنای نظری مقاله، دیدگاهی واقعگرایانه است که با روشی توصیفی ـ تبیینی مبتنی بر احصاء مولفهها؛ که در دسته پژوهشهای نظری ـ کاربردی قرار میگیرد انجام پذیرفته است. سوال این است که: «علل بحرانها و تداوم ناامنیها در عراق کنونی در سطح داخلی و خارجی چیست؟ و از این رو چرا گروهی افراطگرا چون داعش در عراق بروز و ظهور پیدا کرده است؟». یافتههای مقاله حاکی از این است که با توجه به عوامل مختلف در سطوح ملی و فراملی در عراق، این کشور مملو از عوامل بحرانزای متعددی است که حتی اگر گروههای مختلف این کشور به طور نسبی از بنبستهای سیاسی نیز خارج شوند، چنین شرایطی باثبات نبوده و کماکان شکننده خواهد بود؛ لذا همواره میباید منتظر بیثباتی سیاسی و ناامنی در این کشور بود. جمعبندی اینکه با تاکید بر ظهور گروهی افراطگرا و تکفیری چون داعش در عراق، واقعیت این است که فرونشاندن بحران داعش در شرایط کنونی تنها در حد از دست دادن سرزمین تحت اشغالش محقق شده و سر برآوردن افراطگرایی در عراق، در قالب جریانی نوظهور با تکیه بر مولفههایی چون نیروی انسانی، نیروی نظامی و مهمتر از آنها «ایدئولوژی» را همچنان محتمل میکند
خلاصه ماشینی:
در سطح خرد که به بررسی ویژگیهای اجتماعی فرهنگی عراق نگریسته میشود، از مبانی نظریه تئوری واقع گرایانه انتخاب عقلانی ٣ استفاده میشود؛ طبق این تئوری، بحث بافت 1 - Michael Brecher 2 - Theory of Realism 3 - Rational Choice 141 اجتماعی داخل عراق ، نوع نگرش اهل سنت داخل عراق ، تعارضات هویتی و فقدان هویت ملی فراگیر و فقدان سابقۀ تاریخی نیز از جمله عواملی است که در کنار مباحثی چون ناهمگونی نظام سیاسی فعلی با واقعیات ساختاری کشور، فقدان رهبری فراگیر، ابهامات و ضعف های قانون اساسی، اختیارات گستردة پست نخست وزیری که توسط حکام و نخبگان برای حفظ یا کسب قدرت تفسیر میشود، به عنوان عوامل اصلی مطرح میشود ,kafmann) .
(209 مشخصۀ دیگر، تنش های بین شوراهای بیداری و دولت عراق با توجه به تلاش دولت برای جذب ، انحلال و مهار این شوراهاست که برخی گرایش های مجدد به القاعده و افزایش ١ ـ المجلس الوطنی لإنقاذ العراق 147 ناامنیها را در پی دارد؛ عامل دیگر، افزایش تعامل و همکاری سلفیهای القاعده و عناصر بعثی است که چالش سلفی ـ بعثی و ناامنی ناشی از آن را تشدید میکند؛ علاوه بر مؤلفه های پیش گفته ، میتوان به افزایش فعالیت ها و مخالفت های عربی در قبال دولت عراق اشاره کرد که از مسائل منطقه ای، تغییر دولت در آمریکا و به ویژه حساسیت نسبت به نقش و نفوذ منطقه ای ایران تأثیرپذیر است ؛ مجموعه عوامل و مشخصه های یاد شده ، بروز مجدد ناامنی و دوره ای از ثبات توأم با ناامنیهای نسبی را به همراه دارد (واعظی، ١٣٨٧: ٩٢).