چکیده:
طبق نظریۀ بیشمتنیّت ژنت، شاهنامه یک پیشمتن است و نگارههای شاهنامه که بر مبنای آن تولید شده و برای روایت متنیِ شاهنامه یک روایت تصویری خلق کردهاست، بیشمتن بهشمار میآید. حال پرسش این است که بیشمتن نگارهها در چه مواردی مطابق با پیشمتن شاهنامه بوده و در چه مواردی دچار تراگونی و تغییر شدهاست؟ برای پاسخ به این پرسش به خوانش تطبیقی و بینانشانهای متن و تصویر میپردازیم. به این منظور روایت «گذر سیاوش از آتش» را که یکی از پربسامدترین مجالس در سنّت نگارگری ایرانی است، انتخاب میکنیم. به این ترتیب، پژوهش پیشِ رو به نقش روابط بینامتنی در تولید اثر توجه دارد و بر آن است تا با رویکرد بینامتنی چگونگی گشتار (انتقال) روایت متنی به روایت تصویری را بررسی و تبیین کند. پرسشهای تحقیق به این شرح است: از نظرگاه روابط بینامتنی، نگارۀ گذر سیاوش از آتش چه میزان ارجاعهای صریح به متن دارد؟ با توجّه به روابط بینامتنی، روایت تصویری تا چه حد دچار تغییر شده و تا چه حد یکسان و بدون تغییر باقی ماندهاست؟ روش پژوهش به این شرح است که نخست با بیان روایت متنی به تأویل و نمادشناسی عناصر اصلی میپردازیم و سپس با رویکرد تطبیقی روایت تصویری نگارگران را بررسی میکنیم. پس از آن نگارهها را با رویکرد بیشمتنیّت ژنت از دو منظر گشتار همانگونی و تراگونی تحلیل میکنیم. هدف تحقیق ارائۀ نمونهای عملی برای تبیین کارکرد نظریۀ بیشمتنیّت در پیکرۀ مطالعاتی هنر ایرانی است.
Abstract According to Genette’s theory Shahnameh is a hypotext and its pictures and drawings are considered as hypertext. Now this question arises that under what circumstances hypertexts of drawings are in accordance with hypotext of Shahnameh and in what circumstances they undergo transformation and change. To answer these questions comparative and semiotic approach are applied to both Shahnameh and its drawings. The tale of fire trial of Siavash which is the most popular and frequent scenes portrayed in the tradition of Persian paintings is chosen. The present article deals with the role of intertextual relationship between Shahnameh and its pictures in production of its paintings and the study seeks to examine and express how the narrative text had been transformed into a pictorial version. The study deals with the following questions: From the standpoint of intertextual relationship to what extent the painting of Siavash’s fire trial shows direct reference to the text? To what extent the narrative in terms of images undergo changes or rather stay intact? The research method is as follows: First the narrative is studied in terms of interpreting the symbolism of the main elements, then comparative approach is applied to the image version of the narrative. Finally employing Genette’s transtextuality theory, the paintings are analyzed from two perspectives to verify whether or not modifications had taken place in the process of transition of the theme from the text to the image. The purpose of the article is to provide a practical example to express how the theory of transtextuality lends itself to the body of Persian art studies.
خلاصه ماشینی:
بررسی نگاره های گذر سیاوش از آتش بر اساس نظریۀ بیش متنی ژرار ژنت * فاطمه ماه وان استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانش گاه فردوسی، مشهد، ایران تاریخ دریافت : ١٣٩٧/٣/٢٨ تاریخ پذیرش : ١٣٩٨/٣/٢٠ چکیده طبق نظریۀ بیش متنیت ژنت ، شاهنامه یک پیش متن است و نگاره های شاهنامه که بر مبنای آن تولید شده و برای روایت متنی شاهنامه یک روایت تصویری خلق کرده است ، بیش متن به شمار میآید.
پرسش های تحقیق به این شرح است : از نظرگاه روابط بینامتنی، نگارۀ گذر سیاوش از آتش چه میزان ارجاع های صریح به متن دارد؟ با توجه به روابط بینامتنی، روایت تصویری تا چه حد دچار تغییر شده و تا چه حد یک سان و بدون تغییر باقی مانده است ؟ هدف نویسنده در این تحقیق ، ارائۀ نمونه ای عملی برای تبیین کارکرد نظریۀ بیش متنیت در پیکرۀ مطالعاتی هنر ایرانی است .
(به تصویر صفحه رجوع شود) ١ـ شاهنامه ، نسخۀ شماره ١٩٨٣ محفوظ در موزۀ ترک و اسلام استانبول ، مورخ ١٥٩٠م ، مکتب شیراز ٢- خوانش نگاره های گذر سیاوش از آتش بر مبنای نظریۀ بیش متنیت ژنت در این جستار نخست با بیان روایت متنی به تأویل و نمادشناسی عناصر اصلی داستان میپردازیم .